ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ.ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΑ

1. ΜΑΝΩΛΙΑΝΑ
2. ΧΑΡΧΑΛΙΑΝΑ
3.ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΑ
4.ΠΑΛΑΙΟ ΣΚΟΛΕΙΟ.(ΧΡΙΣΤΟΣ)

5.ΤΣΙΚΑΛΑΡΙΑ

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΚΑΝΟΥ ΠΟΥ ΘΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΕΙ ΣΤΑ ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ ΚΑΙ ΔΙΚΕΣ ΜΟΥ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙΣ.

Η Κουκουναρά χωριό της επαρχίας Κισάμου βρίσκεται 44 χιλιόμετρα μακριά από τα Χανιά και γύρω στα 10 από το Καστέλι. Πριν την ενοποίηση των κοινοτήτων ήταν έδρα κοινότητας ενώ σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Κισάμου. Πρόκειται για ένα χωριό ιδιαίτερα παραγωγικό στο λάδι. Την ιστορία της Κουκουναράς καταγράψαμε από τον κ. Φώτη Νταουντάκη, τυπογράφο στην Αθήνα, τον οποίο συναντήσαμε στο αγαπημένο του χωριό.

“Καλώς ήλθατε στον χωριό μας και ας με βρίσκεται στο λιόφυτο, πρέπει να μαζέψουμε τις ελιές γιατί το λάδι είναι η καλύτερη και η πιο υγιεινή τροφή. Δυστυχώς όμως, παραμένει με πολύ χαμηλή τιμή και δεν συμφέρει να βάλεις μεροκάματα. Περισσότερα για αυτό θα σας πει ο ελαιουργός μας που είναι ιδιαίτερα κατατοπισμένος. Η Κουκουναρά στις δόξες της ήταν πρωτεύουσα, έδρα κοινότητας με πολύ πληθυσμό και δημοτικό σχολείο που μαζί με τ’ άλλα παιδιά από τους γύρω οικισμούς, Χαλέπα, Παντελιανά, Μανωλιανά, Τσικαλαριά, Χαρχαλιανά, Σκουλουδιανά και Χορευτιανά, ήταν πάνω από 110. Βέβαια, μετά το 1970 που είχαν αρχίσει για τα καλά οι εσωτερικές μεταναστεύσεις για πόλεις, μειώθηκε και ο δικός μας πληθυσμός, αλλά καλά κρατιόταν μέχρι το 1985 σε σχέση με άλλα χωριά. Από τους προαναφερμένους οικισμούς, τα Τσικαλαριά, θεωρούνται ως ο πιο παλιός.

Επί Τουρκοκρατίας, στη Κουκουναρά κατοικούσε ο Αγάς της περιοχής ονόματι Χαβίζης. Υπάρχει ακόμα η κατοικία του, μοιρασμένη σε διάφορες οικογένειες του Χωριού. Από όσα στοιχεία γνωρίζω, σαν κοινότητα, λειτουργούσε από το 1861 με πρώτη εγγραφή στα μητρώα αρένων, τον Βιολάκη Αντώνιο του Γεωργίου γεννηθείς το έτος 1861. Οι οικιστές της κατάγονται από την επαρχία Σελίνου, Σφακίων,και από τα Εννιάχωρια Κισσάμου.

Ενδεικτικά αναφέρω κάποια δημογραφικά στοιχεία. Στην απογραφή, λοιπόν, του 1881, ο πληθυσμός κατά διοικήσεις καταγράφεται ως εξής:

Χαρχαλιανά 15 άρρενες και 25 θήλεις και Κουκουναρά (Κουκουναρά, Τσικαλαριά, Χαλέπα) 97 άρρενες και 112 θήλεις. Στην ίδια δε απογραφή αναφέρονται οι πληθυσμοί κατά θρήσκευμα. Χριστιανικός και Μουσουλμανικός πληθυσμός διοικήσεων κατ’ άτομα και έχουμε, Χαρχαλιανά: Χριστιανοί, 11 άρρενες και 19 θήλεις, σύνολο 30. Μωαμεθανοί, 4 άρρενες και 5 θήλεις, σύνολο 9. Κουκουναρά: Χριστιανοί, 93 άρρενες και 109 θήλεις, σύνολο 202. Μωαμεθανοί, 4 άρρενες και 3 θήλεις, σύνολο 7.

Τώρα να αφήσουμε το μακρινό παρελθόν και να πάμε τελευταία πριν από 18 χρόνια στην απογραφή του 1991. Είχαμε, Κουκουναρά μαζί με Παντελιανά, Μανωλιανά και Χαλέπα 68 – Τσικαλαριά 9 - Χαρχαλιανά 28 - Χορευτιανά 27. Σύνολο 168

Στην απογραφή του 2001 είχαμε Κουκουναρά μαζί με Παντελιανά, Μανωλιανά και Χαλέπα 42 – Τσικαλαριά 10 - Χαρχαλιανά 28 - Χορευτιανά 27. Σύνολο 107

Μικρό χωριό σε έκταση και πληθυσμό με έφορο έδαφος και το 95% περίπου, καλλιεργήσιμο. Έχουμε πολλές ελιές, παλαιότερα είχαμε και πολλά αμπέλια, καλλιεργούσαμε σιτηρά και ακόμα πιο παλιά δίναμε μεγάλη σημασία στο μετάξι.

Λειτουργούν μέχρι και σήμερα δύο ελαιοτριβεία ένα στην Κουκουναρά και ένα στα Χαρχαλιανά, παλαιότερα υπήρχε και άλλο ένα στα Μανωλιανά.

Καζάνια παραγωγής τσικουδιάς (λαβέντζια) στηνόταν πολλά τα παλιά χρόνια που ήταν περισσότερα αμπέλια.

Η κοινότητα μας ανέδειξε πολλούς καλλιτέχνες στη μουσική και το χορό, με πολύ καλή αναγνώριση και έξω από τα σύνορα της. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένους, αφού η ερώτηση σας αφορά αποκλειστικά την Κουκουναρά.

Τον κορυφαίο βιολάτορα ΝΙΚΟΛΑΟ ΧΑΡΧΑΛΗ (Χαρχαλιανά), τον Μανόλη Πατεράκη με τη γυναίκα του Βαγγελιώ στο τραγούδι από τα Σκουλουδιανά , ιδρυτές του Κρητικού κέντρου ‘‘ΟΜΑΛΟΣ‘‘ στήν Αθήνα όπου το διατηρεί σήμερα ο γαμπρός τους Μπαντουράκης Αντώνης, τον Νικόλαο Νταουντάκη, πατέρα του επίσης βιολάτορα ΜΑΝΩΛΗ ΝΤΑΟΥΝΤΑΚΗ από τη Χαλέπα, το Μιχάλη Μαράκη γαμπρό μας σύζυγο της Στέλλας Νταουντάκη από την Κουκουναρά, το Στέφανο Χορευτάκη και κατασκευαστή μουσικών οργάνων από τα Χορευτιανά, τον δεξιοτέχνη στο μπουζούκι Νίκο Χορευτάκη από τα Χορευτιανά, τους νέους μας κορυφαίους βιολάτορες Ηλία Χορευτάκη από τα Χορευτιανά και Αντώνη Μαρτσάκη από τα Χαρχαλιανά. Τον μεγάλο λαουτιέρη ΠΕΤΡΟ ΚΑΡΜΠΑΔΑΚΗ από την Κουκουναρά και τον νεότερο Γιάννη Μαρτσάκη από τα Χαρχαλιανά. Τους επίσης λαουτιέρηδες, ΘΕΟΔΩΡΟ ΜΟΥΝΤΑΚΗ και κατασκευαστή μουσικών οργάνων με λαμπρή καριέρα στις κατασκευές στην Αθήνα με συνεχιστές τους γιούς του Μιχάλη και Ιάκωβο από τα Σκουλουδιανά, τον Γιώργο Νταουντάκη από τη Χαλέπα, το Σωτήρη Αρετουλάκη από τα Τσικαλαριά και τον Γιάννη Καρμπαδάκη από την Κουκουναρά. Μπορεί και να ξεχνάω άλλους, ας με συγχωρήσουν. Πρωτοχορευτές ήταν ο Γιώργος Νταουντάκης, χόρευε μαγευτικά τη σούστα (Χαλέπα) ο Νίκος Πατεράκης (Σκουλουδιανά), ο Μιχάλης Νταουντάκης έπεζε και βιολί (Χαλέπα), ο Νίκος Νταουντάκης -Λαδόνικος(Κουκουναρά), ο Γιάννης Γεωργιτσάκης (Κουκουναρά, Μανωλιανά) Από γυναίκες καλές χορεύτριες θυμάμαι την Νταουντομανολάκαινα, Νταουντάκη Αικατερίνη και την Καρμπαδομαρίκα Χατζηκοκολάκη Μαρία (Κουκουναρά).Ο Βαγγέλης Χατζηκοκολάκης (Χαλέπα) ίδρυσε τον Κισσαμίτικο ραδιοφωνικό σταθμό ΡΑΔΙΟ ΡΙΖΙΤΕΣ,και ο Πατεράκης Γιάννης(Σκουλουδιανά) την Κισσαμίτικη Τηλεόραση ΚΙΣΣΑΜΟΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Πανηγύρια με γλέντι γινόταν στις 6 Δεκεμβρίου, Αγίου Νικολάου - 6 Αυγούστου, Σωτήρος – 29 Αυγούστου, Αγίου Ιωάννου.

Εκκλησίες κεντρικές: Άγιος Γεώργιος και νεκροταφείο –Χαρχαλιανά- Άγιος Γεώργιος και νεκροταφείο (Χορευτιανά) Άγιος Γεώργιος και νεκροταφείο (Τσικαλαριά) Άγιος Νικόλαος και νεκροταφείο (Κουκουναρά).

Άλλες: Σωτήρος, Παναγίας, Αγίου Ιωάννου και Προφήτου Ηλία.

Ένα δημοτικό σχολείο είχαμε στη μέση των οικισμών. Πριν από αυτό στεγαζόταν σε ένα σπήλαιο ( Σ αυτό είχαν καταφύγει κάποιοι Γραμπουσιανοί που μετά από έφοδο των Τούρκων σκοτώθηκαν όλοι γλυτώνοντας μονο ένα 16 χρονο παιδί )και μετέπειτα στην εκκλησία του Σωτήρος (Χριστό), αλλά αρχές του 1960 κατασκευάστηκε το υπάρχον δημόσιο κτίριο που έκλεισε νομίζω το 1985. Ο ταχυδρόμος ερχόταν εκείνα τα χρόνια από τα Τοπόλια, τις περισσότερες φορές με τα πόδια.

Υγειονομικά το χωριό ανήκει στο Κέντρο Υγείας Κισσάμου και εξυπηρετείτε από αγροτικό γιατρό που έχει έδρα τις Καλάθενες. Στην αίθουσα της αποθήκης του συνεταιρισμού που με πρωτοβουλία των κατοίκων και τη βοήθεια του Δήμου ανακαινίστηκε το περασμένο καλοκαίρι, λειτουργεί το ιατρείο μια φορά την εβδομάδα, κάθε Τετάρτη.

Η κοινότητα υδροδοτήθηκε στα μέσα τις δεκαετίας του 1960 με νερό που ερχόταν από την κοινότητα Σηρικαρίου και ηλεκτροδοτήθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η υδροδότηση γινόταν παλαιότερα από πηγάδια ή βρύσες (πηγές) που υπάρχουν ακόμα στα κέντρα των οικισμών. Στην Κουκουναρά υπήρχαν πολλά ιδιωτικά πηγάδια και ένα κοινοτικό που έμεινε και σαν ιστορικό (η πηγάδα) που την εποχή της Τουρκοκρατίας ο Χαβίζης αγάς εκεί είχε εγκαταστήσει έναν πελώριο αράπη και δεν άφηνε τους χριστιανούς κατοίκους να πάρουν νερό , αργότερα δε η πηγάδα με τους καυγάδες της και με τα χωρατά της. Αργότερα που υπήρχε μεγάλη έλλειψη νερού αγοράστηκε άλλο ένα παραδίπλα.

Ο κεντρικός δημόσιος δρόμος διανοίχτηκε αρχές της δεκαετίας του 1950 και ασφαλτοστρώθηκε αρχές της δεκαετίας του 1980 και ενώνει την κωμόπολη του Καστελίου με τα χωριά Καλλεργιανά, Κουκουναρά, Καλάθενες, και Σηρικάρι. Πολλά μπορούμε να πούμε ακόμα, αλλά θέλουμε χρόνο και χώρο

γι’ αυτό θα τελειώσω με την ονομασία του χωριού , η οποία, απ’ ότι λέγανε οι παλιοί, ονομάστηκε έτσι το χωριό από μια μεγάλη κουκουναριά που υπήρχε στο μέρος που έκτισαν οι Τούρκοι τα σπίτια των Αγάδων…”

Χαρακτηριστική άλλωστε είναι και η δήλωση του Χαρίλαου Κωνσταντουδάκη, ιδιοκτήτη ελαιουργείου, που είπε: “Ευτυχώς που υπάρχουν τα «Χ.Ν.» και προβάλλουν τα χωριά μας, γιατί διαφορετικά δεν θα μας ήξερε άνθρωπος. Είμαι σίγουρος ότι σας κάλυψε απόλυτα ο συγχωριανός μας ο Φώτης σε ότι αφορά την ιστορία του χωριού. Εκείνο που θέλω να επισημάνω και να απαιτήσω από τη νέα κυβέρνηση είναι να δώσει πνοή στην ύπαιθρο, αυξάνοντας τις τιμές των αγροτικών μας προϊόντων με περιορισμό στις εισαγωγές ειδών που παράγομαι και μετριάζοντας την ενδιάμεση διαφορά τιμής, μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή. Δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί να πωλείται το λάδι από τον παραγωγό με 2 ευρώ και ο καταναλωτής να το αγοράζει πάνω από 6. Στην Ιταλία για παράδειγμα, ο παραγωγός σε μέσο όρο εισπράττει πάνω από 5,5 ευρώ στο πιστοποιημένο και στο βιολογικό τρεις φορές παραπάνω. Το ελαιουργείο αυτό είναι το μοναδικό στην Κουκουναρά. Ως επιχείρηση την ξεκίνησε ο παππούς μου το 1930 και τη συνέχισε ο πατέρας μου και μετά την ανέλαβα εγώ. Από το 1953 όμως μέχρι σήμερα, έχουν γίνει έξι εκσυγχρονισμοί, οι τρεις με τον πατέρα μου και οι άλλοι τρεις από μένα. Έχουμε τεράστια έξοδα και αν δεν μας συμπαρασταθεί το κράτος, του χρόνου, πολλά εργοστάσια δεν θα ανοίξουν, ήδη στην περιοχή μας δεν άνοιξε φέτος ένα..”