ΧΡΥΣΟΣΚΑΛΙΤΙΣΣΑ

Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση του ονόματος της μονής. Κάποιοι λένε ότι μια μέρα ένα παιδί που έπαιζε στον περίβολο γκρεμίστηκε και έπεσε στο έδαφος. Η μητέρα του μόλις το άκουσε παρακάλεσε την Παναγία να της έχει το παιδί καλά και εκείνη θα έφτιαχνε ένα χρυσό σκαλί στο μοναστήρι. Άλλοι υποστηρίζουν πως υπήρχε πράγματι ένα χρυσό σκαλί, όταν το μοναστήρι ήταν πολύ πλούσιο και άλλοι πως κάτω από ένα κανονικό, πέτρινο σκαλί, έκρυψαν οι μοναχοί κειμήλια και χρυσαφικά για να τα προφυλάξουν από τους Τούρκους. Σε βενετικά έγγραφα πάντως αναφέρεται και με άλλα ονόματα, μεταξύ των οποίων και Βουνοσκαλίτισσα, προφανώς επειδή η μονή βρίσκεται σκαρφαλωμένη σε βράχο που εξέχει. Στο μοναστήρι γίνεται λαϊκό προσκύνημα στη θαυματουργή, όπως τη θεωρούν, εικόνα της Παναγίας, ένα παμπάλαιο, σκουρόχρωμο εικόνισμα παλαιοχριστιανικής τεχνοτροπίας που -λένε- βρέθηκε με θαυματουργό τρόπο. Με... θαυματουργή επιμονή το εικόνισμα επέστρεφε στον βράχο κάθε φορά που οι μοναχοί το μετέφεραν για να χτίσουν μεγαλύτερο μοναστήρι σε επίπεδο έδαφος. Έτσι, τα σχέδιά τους δεν υλοποιήθηκαν ποτέ και νέοι θρύλοι γεννήθηκαν: το 1824, οπότε συντελέστηκε η σφαγή στο Ελαφονήσι, όταν τα πρωτοπαλίκαρα του Χουσεΐν Μπέη έφτασαν στη Χρυσοσκαλίτισσα με άγριες διαθέσεις και άρχισαν να ανεβαίνουν τα σκαλιά της μονής, ένα σμήνος από άγριες μέλισσες ξεχύθηκε από τον βράχο και τους επιτέθηκε με τέτοια οργή, ώστε τους ανάγκασε να οπισθοχωρήσουν, σώζοντας το μοναστήρι.

Στο παρεκλήσι της μονής υπάρχει ο τάφος του Καντονολέωντα η Λυσσογιώργη.