Ο
φιλέλληνας Ιατρός Σαμουήλ Γκρίντλεϋ Χάου
(1801-1876) έλαβε μέρος ως γιατρός, αλλά και ως πολεμιστής, στον Αγώνα των
Ελλήνων κατά των Τούρκων.
Βασισμένος,
μάλιστα, σ’ αυτήν την προσωπική του εμπειρία, έγραψε ένα πολύτιμο βιβλίο για
την Ελληνική Επανάσταση
Ο
Χάου δέχτηκε την πρόταση του Εκτελεστικού Σώματος το βράδυ της 23ης Αυγούστου
να μεταβεί ως ιατρός στην Κρήτη ζητώντας αποζημίωση σαράντα δολαρίων τον μήνα
για τον ίδιο και δέκα για τον βοηθό του, λόγω των κινδύνων και της αβεβαιότητας
της αποστολής. Σε αντίθετη περίπτωση δεν θα πήγαινε, όπως χαρακτηριστικά
αναφέρει στο ημερολόγιό του.
Σύμφωνα με το προσωπικό ημερολόγιο του ο Σαμουήλ Χάου φθάνει στη Γραμβούσα το πρωί
της Τετάρτης, 31Αυγούστου.
Στο
φρούριο τον υποδέχεται ο μόλις 22 ετών Δημήτριος Καλλέργης, που εκτελεί χρέη
φρουράρχου μέχρι να φτάσει ο διορισμένος από την επαναστατική κυβέρνηση. Κατά τον
ερχομό του θαυμάζει το όμορφο τοπίο. Μένει στο νησί μέχρι τις 28 Οκτωβρίου του
ίδιου έτους. Στους δύο μήνες περίπου που έμεινε σ’ αυτό καταγράφει τις
εμπειρίες και τα συναισθήματά του στο προσωπικό του ημερολόγιο, το οποίο τηρεί
με συνέπεια.
Με
τον εκτελούντα χρέη φρουράρχου στην Γραμβούσα Δημήτριο Καλλέργη είχε μάλλον
καλή σχέση και μάλιστα αναφέρει ότι μπορούσε να συνομιλεί μαζί του άνετα, καθώς
ο Καλλέργης γνώριζε τρεις γλώσσες -Γαλλικά, Γερμανικά και Ιταλικά-, όπως γράφει
στο ημερολόγιό του,την 2α Σεπτεμβρίου.
Ο
Χάου, εκτός από τον Καλλέργη, έκανε παρέα και με τον Αμερικανό βοηθό του Ιωνάθαν
Μίλλερ. Κατά την απουσία του Καλλέργη σε επιχειρήσει δυσανασχετούσε,επειδή
έμενε πολλές μέρες χωρίς κρέας. Όπως έγραψε, ο Καλλέργης ήξερε να φροντίζει
έναν ευγενή κύριο.
Η
περιποίηση των τραυματιών ασθενών του δεν του άφηνε ελεύθερο χρόνο να
περιηγηθεί το νησί για το οποίο γνώριζε πολλά από τις επιστολές του Σαβαρύ.
Έτσι, σκεπτόταν ότι μόλις σταθεροποιούνταν οι ασθενείς του θα έκανε μια εκδρομή
στην ενδοχώρα.
Οι
πολεμικές επιχειρήσεις και οι συγκρούσεις με τους πολυάριθμους τραυματίες, που
του κουβαλούσαν, γέμιζαν τον χρόνο του. Γράφει χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό
του ότι, την Κυριακή 2 Οκτωβρίου του 1825, του διεκόμισαν πλήθος από σώματα
ανθρώπων. Άλλοι απ’ αυτούς ήταν ελαφρά πληγωμένοι, άλλοι βαριά και πέθαιναν,
και άλλοι ήταν ήδη νεκροί ώστε βρήκε ελάχιστο χρόνο για να φάει κάτι πολύ μετά
τα μεσάνυχτα. Κατά τη μέρα εκείνη αντιμετώπισε τόσο πολλά δύσκολα τραύματα όσα
θα αντιμετώπιζε στη Βοστόνη σε κάμποσα χρόνια και εκτέλεσε τόσες χειρουργικές
επεμβάσεις όσες θα έκανε σε όλη του την ζωή αν έμενε στη πατρίδα του. Την ίδια
μέρα του μετέφεραν ένα εικοσάχρονο όμορφο παλληκάρι που είχε δεχτεί ένα βλήμα
το οποίο πέρασε από τον βραχίονα στην πλάτη, από όπου το αφαίρεσε χειρουργικά.
Δυστυχώς, αυτή η φαινόταν βέβαιος. Ο Χάου συγκλονίστηκε από την προθανάτια
αγωνία του νεαρού, ο οποίος προσπαθούσε, προσηλώνοντας το βλέμμα του, να
διαβάσει την έκφραση του προσώπου του γιατρού του, ελπίζοντας να αποσπάσει μια
ευνοϊκή απάντηση για την τύχη του. Ο άτυχος νεαρός πυροβολήθηκε την ώρα που
σημάδευε τον εχθρό και φαίνεται ότι η σφαίρα αυτή ήταν, όπως αναφέρει
χαρακτηριστικά, το εισιτήριο για τον άλλο
κόσμο.
Συγκλονισμένος από τον νεαρό που ψυχορραγούσε αναρωτήθηκε: «Πού πάει η ψυχή; Τι
είναι η ψυχή; Μπορεί να είναι ανεξάρτητη από το σώμα; Ποιος γνωρίζει»;
Την
επόμενη μέρα, τη Δευτέρα 3 Οκτωβρίου, οι σκοτωμένοι ήταν λίγοι και οι τραυματίες,
όπως αναφέρει, μόνο σαράντα. Οι εχθροί, των οποίων ηγείτο ένας κατ’ αυτόν
ογδοντάρης Τούρκος (ο Μουσταφά Πασάς), ήταν περίπου 2500. Έτσι ασχολή-
θηκε
και πάλι με τους ασθενείς του από το πρωί ως το βράδυ.
Στη φροντίδα των πληγωμένων
την 21η Οκτωβρίου μας πληροφορεί ότι υπήρχε μαζί του άλλος ένας γιατρός. Ο Χάου
επέβλεπε την υγεία των σαράντα που τον εμπιστεύονταν, ενώ ο ντόπιος γιατρός,
παρά τις μηχανορραφίες του, φρόντιζε μόνο δύο ασθενείς. Στο σημείο αυτό λέγει
ότι δεν έχει τίποτα με τους ντόπιους γιατρούς, αλλά είναι κρίμα να έχουν άγνοια
και μαζί υπερβολική αλαζονεία. Ο Χάου γράφει στο ημερολόγιο ότι κάνει το
καθήκον του και προσπαθεί να τους διδάξει τις αρχές της χειρουργικής, αλλά
έχουν τόση έπαρση και ξεροκεφαλιά που δεν του το επιτρέπουν. Οι ντόπιοι γιατροί
γράφει, είναι -γενικά- χωρίς καθόλου αρχές και εντιμότητα και πολλοί απ’
αυτούς, εάν είχαν την ευκαιρία, θα του έδιδαν μια δόση δηλητήριο
Μεταξύ άλλων, στις 23
Οκτωβρίου, γράφει ότι για τον Κρητικό μαχητή η κάπα του είναι η καρέκλα, το
κρεβάτι και το τραπέζι του, ότι το μαχαίρι του είναι και πιρούνι και κουτάλι.,
ότι δεν αλλάζει ρούχα παρά μόνο μια φορά τους τρεις μήνες, ότι τη νύκτα θέλει
ένα ξηρό μέρος για να ξαπλώσει και ένα λιθάρι για μαξιλάρι. Αναφέρει επίσης ότι
γρήγορα συνηθίζει κανείς αυτόν τον τρόπο ζωής. Ο ίδιος, την ώρα που έγραφε, είχε
δύο μήνες να βγάλει τα ρούχα του το βράδυ και ότι κοιμόταν στο πάτωμα με μια
κουβέρτα το ίδιο καλά όπως θα κοιμόταν σε πουπουλένιο στρώμα με σεντόνια και
ότι αισθανόταν το ίδιο άνετα το κεφάλι του με ένα μαντήλι πάνω
σε μια επίπεδη πέτρα, όπως
και σε μαξιλάρια.
Ο
Χάου αναχώρησε από την Κρήτη για να συνεχίσει την προσφορά του αλλού, έχοντας
όμως αποκομίσει πολλές εμπειρίες που σημάδεψαν ολόκληρη τη ζωή του. Προσέφερε
στον Αγώνα ως γιατρός ανακουφίζοντας τον πόνο των πληγωμένων αγωνιστών και
σώζοντας πολλούς απ’ αυτούς. Γενικά, είχε καλή γνώμη για τους ευεργετηθέντες
απ’ αυτόν Έλληνες ανεξάρτητα αν κάποιες φορές, εν βρασμώ ψυχής, τους σχολίασε
αρνητικά στο ημερολόγιο του.
Το 1866, γηραιός
πλέον, βρίσκεται για μια ακόμα φορά στην Ελλάδα, για να συνδράμει τους
επαναστατημένους Κρητικούς.
«Προς τηv Σεβαστήν Avτικυβερνητικήν
Eπιτρoπήv.
Είναι δύω ήμισυ χρόνοι, αφ ού
ανεχώρησα από την Αμερικήν με σκοπόν να δουλεύσω την Ελλάδα, δια του
επαγγέλματός μου. Έφερον συστατικά γράμματα από το εν Aμερική Ελληνικόν
Κομιτάτον. Όλα δε τα έξοδα εις τόν δρόμον και αλλαχου εγένοντο εξ ιδίων μου.
Φθάσας εις την Ελλάδα επρόσφερα τας
δουλεύσεις μου εις την τότε προσωρινήν Διοίκησιν παρά της οποίας επεφoρτίσθην
να συνακολουθήσω με το Ελληνικόν Στράτευμα εις Μεσσηνίαν, Όπου ηκολούθησα μετά
χαράς. Έμεινα δύω μήνας εις Καλαμάταν επισκεπτόμενος τους εκεί εκ των
στρατοπέδων πεμπομένους πληγωμένους και άλλους. Μετά ταύτα επέμφθην εις
Γραμπουσαν, Όπου έδούλευσα μήνας πέντε και εις αυτήν και έξωθεν αυτής εις άλλα
μέρη. Επιστρέψας δε από την Γραμπουσαν επεφoρτίσθην να δουλεύσω εις τα εν
Ναυπλίω Εθνικά Νοσοκομεία των ασθενών και των πληγωμένων. Το χρέος τούτο
εκτέλεσα καθ’ Όσον ηδυνήθην ένα σχεδόν χρόνον. Μετά ταύτα κατ’ αίτησιν του
Κυρίου Αστιγξ εισήλθον εις τό Ατμοκίνητον ή Καρτερία, Όπου και μένω
έως σήμερον. Δι’ Όλας τας ανωτέρω εκδουλεύσεις μου εις την Ελλάδα δεν έλαβον σχεδόν
τίποτε δια μισθόν μου. Διότι επιθυμούσα πάντοτε να δουλεύσω Όσον ημπορούσα
χωρίς πληρωμήν.
