ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΗΠΕΙΡΟΣ

Του Μανόλη Καλαθάκη *
Πολύ συχνά στη νεότερη ανθρώπινη ιστορία, αυτή που διαμορφώνεται πια με συσκέψεις, συνθήκες και αποφάσεις των μεγάλων ανακτοβουλίων αγώνες σημαντικοί, αγώνες απελευθερωτικοί, αγώνες που κάνουν ένα έθνος περήφανο ξεκινούν από τα συμπεράσματα μιας διάσκεψης. Έτσι ακριβώς ξεκίνησαν και οι μακρόχρονοι Βορειοηπειρωτικοί Αγώνες.
Κρήτη και Ήπειρος δέθηκαν με ιστορικούς δεσμούς στη διάρκεια των απελευθερωτικών αγώνων τους. Το 1828 ο Ηπειρώτης αρχηγός του άτακτου ιππικού του Αγώνα Μιχαήλ Χατζημιχάλης Νταλιάνης από το Δελβινάκι της Πρεμέτης, έπεσε μαζί με 385 Ηπειρώτες (Δροσουλίτες) στο Φραγκοκάστελο των Χανίων, αγωνιζόμενοι για την ελευθερία της εναντίον του Μουσταφά Πασά Γκιριτλή (Κρητικού).

Το 1912-13 Σώματα Κρητών αγωνιστών, το «Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών» και η «Κρητική Χωροφυλακή» πολέμησαν στο Μπιζάνι. Το 1914 τα Σώματα Κρητών αγωνιστών συνέχισαν τον αγώνα για την αυτονομία της Β. Ηπείρου. Έτσι η Κρήτη ανταπέδωσε ευγενικά το αίμα στην Ήπειρο.
Οι όροι Βόρειος Ήπειρος και βορειοηπειρώτικο ζήτημα ήταν άγνωστοι πριν το 1913, γιατί η Ήπειρος ήταν ενιαία. Μετά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο η Ιταλία και η Αυστροουγγαρία απέσπασαν το βόρειο τμήμα της και το παραχώρησαν στην Αλβανία.
Από τότε και μέχρι το 1940 η ελληνική σημαία υψώθηκε τρεις φορές (1912, 1915, 1940) και έτσι το 1913 δημιουργήθηκε το βορειοηπειρώτικο ζήτημα.
Αμέσως μετά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο άρχισαν σκληρές μάχες μεταξύ των Αυτονομιακών δυνάμεων των Βορειοηπειρωτών και της αλβανικής Χωροφυλακής - όπως και σήμερα - που καθοδηγούνταν όπως πάντα από Ιταλούς αξιωματικούς και Ολλανδούς.
Στις 17-5-'14 μετά την επιτυχή έκβαση του Αυτονομιακού Αγώνα υπογράφηκε το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας που αποτελεί την πρώτη διεθνή αναγνώριση της ελληνικότητας της Βόρειας Ηπείρου. Πρόεδρος στην προσωρινή κυβέρνηση της Βορείου Ηπείρου ήταν ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος.
Τον Αύγουστο του 1914 επετράπη στην Ιταλία να καταλάβει το νησί Σάσωνα και τον Αυλώνα με τον όρο η Ελλάδα να κυριαρχήσει στη Β. Ήπειρο.
Στις 26-4-1915 υπογράφτηκε στο Λονδίνο μυστική συμφωνία μεταξύ Αγγλίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ρωσίας με την οποία η Β. Ήπειρος παρεχωρείτο στην Ελλάδα κι ο Αυλώνας και το νησί Σάσωνα στην Ιταλία.

* Ο Μανόλης Καλαθάκης είναι ταξίαρχος ε.α.



Εθελοντικά πολέμησαν για την αυτονομία της Β. Ηπείρου

Η Κρήτη πάντα πρώτη στους αγώνες του έθνους έσπευσε να βοηθήσει τον Αυτονομιακό Αγώνα της Β. Ηπείρου. Τα εθελοντικά σώματα που έλαβαν μέρος στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων συνέχισαν τον αγώνα για την αυτονομία της Β. Ηπείρου.
Τα γνωστά ονόματα αρχηγών και οπλαρχηγών από την Κρήτη που απελευθέρωσαν τα Γιάννενα εμφανίστηκαν και στη Β. Ήπειρο. Αρχηγός Στρατού του Αυτονομιακού Αγώνα ανέλαβε ο γνωστός αρχηγός από το Μακεδονικό Αγώνα, Σφακιανός ταγματάρχης Πυροβολικού Γεώργιος Τσόντος ή Καπετάν Βάρδας.
Τέλος Μαρτίου 1914 η ελληνική κυβέρνηση, μετά από την αλβανική νότα, διέταξε την ανάκληση όλων των αξιωματικών που υπηρετούσαν στη Β. Ήπειρο. Όσοι συνέχιζαν να παραμένουν κηρύσσονταν λιποτάκτες. Παρ' όλες τις πιέσεις των ελληνικών αρχών οι φάλαγγες των εθελοντών συνεχώς μεγάλωναν.
Στις 22 Μαρτίου έφθασαν στο Αργυρόκαστρο οι πρώτοι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα και ήσαν 120 Κρητικοί με αρχηγό το βουλευτή Σφακιών Ιωσήφ Αναγνωστάκη. Στην Κρήτη επικρατούσε ο μεγάλος ενθουσιασμός και τη συγκρότηση των Σωμάτων είχε αναλάβει ο πολιτευτής Σφακιών Μανούσος Κούνδουρος.
Το Μάρτιο του 1914 ο πρόεδρος της κρητικής Βουλής Αντώνιος Μιχελιδάκης έγραψε στην εφημερίδα «Ίδη» του Ηρακλείου:
«Εις τον τα μάλιστα ου μόνον δικαιολογημένον, αλλά και επιβαλλόμενον αγώνα, τον οποίον ανέλαβε η Ελληνική Ήπειρος… ή το επόμενον να συντρέξει και η Κρήτη. Και ώφειλε να μη υστερήση και η Κρήτη εις την ευγενή ταύτην πάλην πάλην όμαιμων και ομόφυλων αγωνιζομένων, αυτό τούτο υπέρ βωμών και εστιών. Αλλά δεν πρέπει να αρκεσθώμεν μόνον εις τους δι' ανδρών ενίσχυσιν του αδερφικού αγώνος. Ας συντρέξωμεν και δια χρηματικών μέσων… και οσηδήποτε και αν αποβή η παροχή μας, μη λησμονώμεν το ομηρικών «δόσις ολίγη τε φίλη τε».
Η δι' ανδρών και χρημάτων προς τον Ηπειρωτικόν αγώνα βοήθειά μας, θα αποδείξει ότι αι ευγενείς ορμαί και τα αγνά πατριωτικά αισθήματα δεν επνίγησαν υπό του εγωισμού και ότι δεν λησμονούμεν το του Λατίνου ποιητή «τους δυστυχείς να βοηθώ μ' εδίδαξαν τα πάθη»… «non ignara malorum miseris succurere disco».
Εκτός από τον αρχηγό Στρατού Γεώργιο Τσόντο ή Καπετάν Βάρδα και το βουλευτή Ιωσήφ Αναγνωστάκη έλαβαν μέρος οι αρχηγοί και οπλαρχηγοί: Ι. Μενεγάκης, Ι. Τσόντος, Ν. Αναγνωστάκης, Μ. Καπετανάκης, Αντ. Καραβίτης, Μανούσος Πιπιλάρης, Στρατής Κούνδουρος, Γρ. Παπαδάκης, Κριαράς, Νικηφοράκης, Γερογιάννης, Πατρικαλάκης, Μαντάς, Μαναρώλης, Ποντικάκης, Ανδρέας Χομπίτης, Μαρ. Θωμαδάκης, Ιωάννης Πολυξίγκης, Μίγδης, Ευαγγελινός, Αντ. Αλευράκης, ο φοιτητής Δασκαλογιάννης, Ζουριδιανός, Ρούσσος Πολογεώργης, Ε. Γαρυφαλάκης, Γ. Κατσιγάρης, Α Κατσαράκης κ.ά.
Η συγκρότηση και η αποστολή εθελοντικών Σωμάτων από την Κρήτη οφείλεται όχι μόνο, όπως προαναφέρθηκε, στον πρωθυπουργό επί της Κρητικής Επαναστάσεως του 1896 Μανούσο Κούνδουρο αλλά και στον τότε γενικό διοικητή της Κρήτης Λουκά-Ρούφο Κανάρη, οι οποίοι και τα εξόπλισαν.
Ο συμπολίτης μας Καπετάν Γιάννης Πολυξίγκης έδρασε στη Χειμάρα με γεν. αρχηγό το μοίραρχο Χωροφυλακής Σπυρομίλιο.
Όσοι έλαβαν μέρος στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα -και θα πρέπει να τονιστεί ότι σημαντική ήταν η συμμετοχή των Κρητικών, όπως και στο Μακεδονικό Αγώνα- πίστευαν στην ιδέα της ελευθερίας στην πιο καθαρή, στην πιο απόλυτη έκφρασή της. Στην έκφραση εκείνη που δεν επιτρέπει εφησυχασμό όταν, έστω και ένας ομοεθνής, στην πιο μακρινή γωνιά της πατρίδας, βρίσκεται κάτω από ξένη κατοχή. Χρωστάμε τιμή στους συμπατριώτες μας που έσπευσαν, υπακούοντας στη φωνή της εθνικής τους συνείδησης, να πλαισιώσουν τον αγώνα. Δημιούργησαν με την συμμετοχή τους αισθήματα ακατάλυτης φιλίας και ήσαν οι πρεσβευτές του καλού ονόματος της Κρήτης.
Μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού το βορειοηπειρωτικό στοιχείο διακατεχόμενο από ανασφάλεια άρχισε και συνεχίζει να διαφεύγει στην Ελλάδα.
Η νέα αλβανική κυβέρνηση συνεχίζει την ίδια πολιτική με αυτή τoυ Χότζα. Τα σχολεία κλείνουν, η Εκκλησία παρεμποδίζεται, η αστυνομία επιτίθεται και γενικά επικρατεί το ίδιο κλίμα ανασφάλειας.
Η Ελλάδα προσπαθεί να προστατεύσει τους Βορειοηπειρώτες και να τους βοηθήσει να μείνουν στις εστίες τους για να ζήσουν ελεύθερα και ειρηνικά.