Καστέλλι 1896

 Καστέλλι Κισσάμου το 1896... Διακρίνεται καθαρά ότι μεγάλο μέρος του φρουρίου έχει καταστραφεί.

Ιερά μονή Γωνιάς 1896

 Ιερά μονή Γωνιάς το 1896

Βίος Αναγνώστη Σκαλιδη

 Ο  Εννιάχωριανός διδάσκαλος  Νικόλαος Πιμπλης μας εξιστορει το τι είδε με τα μάτια του γύρω από τον Αναγνώστη Σκαλιδη που   θυμάτε σαν παιδί .

Η ΖΩΗ ΤΟΥ Α. ΣΚΑΛΙΔΗ

ΓΕΝΙΚΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΚΙΣΣΑΜΟΥ

Το βαπτιστικό του όνομα ήτο Μανωλης. Κατά τη συνήθεια τῆς ἐποχῆς και σαν εγγράμματος ποὺ ἦτο, έχειροτονήθη Αναγνώστης καὶ ὑπὸ τὸ ονομα αυτο έπεκράτησεν εἰς τὸ κοινὸν και την Ιστορίαν, Υπέγραφεν επιστολας και έγγραφα ως Α.Σκαλιδης Γεν.αρχηγος Κισσάμου.Το πατρικόν του επίθετον ήτο Σκυλούρης, τὸ δὲ μητρικόν του Σκαλίδης.Πολύ νεαρός απέρριψε το πρωτο που δεν του άρεσε και πήρε το δεύτερο εις το οποίο και μόνον ητο γνωστός εις το πολύ κοινόν.Εἶχε ἀδελφὸν τον Σκυλουρογιαννιώ ὅστις ἦτο κάτοικος του χωριού Αερινός όπου σώζονται πολλοι απόγονοι του 

Μολονότι υπεγράφετο Α. Σκαλίδης εν τούτοις εάν κάποιος το απεκάλει καπετάν Αναγνώστη, εξοργιζετο εξύβριζε τον λεγοντα και κάποτε εχειροδίκει χρησιμοποιων το ἐκ δέρματος ιπποπόταμου μαστίγιον του. Ηὐχαριστεί δε να τὸν ἀποκαλοῦν Καπετάν Σκαλιδη

Ητο μικρόσωμος κάτω του μετρίου αναστήματος, λιγερόκορμος, ώρα όμορφος,πάντοτε καλοντυμένος, άξιοπρεπές, ἐπιβλητικός, μὲ ἑτοιμότητα πνεύματος, με διαύγειαν σκέψεως, αυταρχικός, ἐπιδεικτικός, μὲ διπλωματικην πολιτικότητα εξαίρετον, ὁμιλητικος , βωμολόχος καὶ εἴρων εἰς τὰς ἐκφρασεις του, ὅσον καὶ περίνους εἰς σοβαράς καὶ κρισίμους περιστάσεις.

"Ήτο γεναίος καὶ συνετὸς εἰς τὰς μάχας, άλλ' όχι ριψοκίνδυνος. Εφείδετο τῆς ζωῆς τῶν παλληκαριών του τα οποία παρώρμα μέν πρὸς μάχην, όταν έπρεπε, απέτρεπε δὲ καὶ συνεκράτει τούτα πάντοτε από παράτολμους, ἀσκόπους καὶ ἐπιζημίας κατά την αντίληψιν του ενεργείας καὶ ἐξορμήσεις

Μεταξύ τῶν Κρητῶν ἀρχηγών, καὶ οπλαρχηγών της εποχής του ελογίζετω ως ο συνετωτερος,πονηροτερος πολυμηχανώτερος. Ητο χορευτής άριστος και ιππευς δεξιώτατος. Νέος ων εθαυμάζετο δια την ευκινησίαν του Όταν ἐχορευε πηδηχτο χορό(σούστα= πυρρίχιος) εἰς το ορτσάρισμα του χορού, διηγουνται οι ιδόντες, ὅτι πλὴν τῶν άλλων επιδείξεων, έκαμνε τέσσαρα βήματα σε κάθετο τοίχο, εριπτε κάτω ένα μαχαίρι καρφωμένο στον τοίχο με το τέταρτο βήμα μεθ ο επηδα και συνέχιζε τον χορό δίχως να χάσει βήμα. Ομοίως διηγούνται ότι από τις κληματαριές με σταφύλια ύψους 3 μέτρων στηριζομενος στο χέρι του συγχορευτου του εξετιναζε το σώμα του προς τ α πάνω έχων τους πόδας προς τα ανω και δια ταχύτατης σύγχρονου κινησεως των άκρων ποδών του απέκοπτε τα σταφύλια χωρίς να χάση τον ρυθμόν του χορού. Χαρακτηριστικά άλλα δείγματα της ευκινησίας του σώματός του καὶ εὐλιγυσίας του αναφέρουν τα επόμενα α) ετοποθέτει το σώμα του κολλητά στον τοίχο ύψους δύο μέτρων, ελυγιζε κατοπιν το κορμί του καὶ με ένα πήδημα ΚΑΤ εὐθεῖαν πρὸς τὰ ἄνω, χωρίς νὰ κάμη χρήσιν τῶν χειρών του, ευρίσκετο ὄρθιος ἐπάνω εἰς τὸν τοίχον καὶ β) Αφού με ένα πήδημα εκαθιζε εις την ράχη ημιονου η ίππου χωρὶς ἐπίσαγμα, αγκαλιάζοντας μὲ τὰ πόδια του τον κορμον του ζώου εστροβιλίζετο περὶ τὸν κορμὸν τοῦ ζώου διαγράφον περὶ αὐτὸν αλλεπαλλήλους κύκλους

Τὰ ὄντως ἀξιοθαύμαστα αὐτά του προσόντα συνετέλεσαν εἰς τὸ νὰ έπιβληθή ενωρίς εἰς τὰς λαϊκάς μάζας και να αναγνωρισθεί ὡς ὁ ἐνδεδειγμένος επαναστατικός αρχηγός Κισσάμου ,παρὰ τὰς ἀντιδράσεις άλλων καλῶν καὶ γενναίων φιλοδόξων καπεταναίων οἱ ὁποῖοι του διεκδίκουν την γενικήν ἀρχηγίαν τῆς ἐπαρχίας.

Νεαρὸς ἀκόμη έλαβε μέρος εἰς τὰς μετά την μεγάλην ἐπανάστασιν τοῦ 1821 διαφόρους ἐπαναστάσεις του Χαιρέτη, τοῦ Μαυρογένη καὶ ἄλλας, εἰς τὰς ὁποίας ὁποίας ὡς ἀρχηγὸς ὁμάδος διεκρίθη όχι μόνον ὡς μαχητής ἀλλὰ καὶ ὡς ἐξαιρετικά πνευματώδης, Εἰς τὰς μεγάλας ἐπαναστάσεις του 1865-69..1878-79...1896-97 ελαβε μέρος ὡς Γενικός ᾿Αρχηγός Κισσάμου ὑπὸ τὴν σημαίαν τοῦ ὁποίου ἐταχθησαν όλοι σχεδόν οἱ ὀπλαρχηγοί καὶ καπεταναίοι τῆς ἐπαρχίας. Μαρκουλάκης Παλ. Ρουμάτων, Νικ. Κνίθης Ροδωπού, Μπατοστελιανός Καμισιανων, ᾿Αναστασογιάννης. Επισκοπῆς, Αναστασονικόλας. Σπηλιάς, Μιχελογιωργης Νοχιών, Μπαλαντίνος Πανεθύμου Ανουσάκης Βασίλειος Μεσογείων, Μαρκαντώνης Τοπολιών, Φωτογιώργης Ποταμίδας, Κυριτσομιχάλης Έλους, Φελεσονικολάκης, Αερινου, Μετζιδαναγνώστης Βλάτους, Τσουρούνης Βασιλάκης Αη. κύρ Γιάννη, Φαλνταμογεώργης καὶ Φαλαγκάρης Παπαδιανών, Χαρτζούληδες και Θεοδωρηδες Κάμπου καὶ ἄλλοι ων τα ονοματα μας διαφεύγουν. Εξαίρεσιν αποτελουν οι Σφακιανοκισσαμίται και ανεγνώριζον Αρχηγόν τον Γιαννουδοβαρδην. και οι περὶ τα χωριά Καλαθαινες Κουκουναρά και Συρικάρι κατοικούντες οἱ ὁποῖοι άνεγνωριζαν τὸν Γ. Καμπούρη εκ του χωρίου Καλαθαινες γενναιον και ευπαρουσιαστον άνδρα αμβισθητουντα την Γεν. ᾿Αρχηγίαν τῆς επαρχίας ἀλλὰ μὴ ἐπικρατήσαντα τελικως.

Ο Αρχηγός Σκαλίδης επολέμησε και αγωνίσθη δι' όλου του βίου του ψυχή τε και σώματι δια την απελευθέρωσιν τῆς Κρήτης ἀπὸ τὸν ἐπαχθή Τουρκικόν ζυγό υπό το σύνθημα «Ένωσις ή θάνατος»,ουδέποτε συνθηκολογήσας με τους κατακτητάς καὶ εὐδέποτε παρεκκλίνας από της Εθνικής Ιδεολογίας.

Υπεραγδοηκοντούτης πλέον, με θαλερόν το γήρας ηξιωθη να ιδει την Κρήτη ηπηλαγμενη της τουρκική τυραννίας, να εκλεγεί βουλευτής και προεδρος της Βουλής Κρητικής Πολιτείας και να αποθάνη υπέργηρος εἰς Αθήνας, ὀλίγα χρόνια προ της πραγματοποιησως της ενώσεως της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα όπου ετάφη δημόσια δαπάνη με τιμάς υποστράτηγου 

Καθ' όλην την ζωήν ήτο μανιώδης εις την ιππασία αφθαστος εις την Ιππευτικήν τέχνην. Ο ίππος του ητο ο αχώριστος σύντροφός του, το ινδαλμα τῆς ἀγάπης, της στοργής, της μερίμνης καὶ τῆς λατρείας του. Αυτός ούτος καὶ μόνον προσωπικῶς ἐφρόντιζε δια την τροφήν του, διὰ τὸ πότισμά του, διὰ τὸν σταύλον του, δια τὸ λούσιμον καὶ τὸν καθαρισμον διὰ τὸ χαλινάρωμα καὶ τὸ σέλλωμά του οὐτὸς δὲ ἐπεστάτει καὶ εἰς τὸ πετάλλωμα του, εἰς ουδένα επιτρέπων νὰ τὸν ἱππεύῃ ἢ νὰ τὸν περιποιήται. Όλας τὰς πορείας, μακρινάς ή κοντινάς, τις έκανε πάντοτε έφιππος εξ τε είρηνικαὶ εἴτε ἐπιστρατευτικοί είδαν αυταί

Ηρέσκετο εἰς τὰς ἐπιβλητικάς έπειδείξεις καὶ ἐμφανίσεις. Εφιππος αὐτὸς συνωδεύετο πάντοτε από ομοδας εκλεκτών νεαρών, ζωηρών καλοενδεδυμενων, εὐσώμων καὶ ἐμπιστων οπαδών του πεζών, διακεκριμένων δρομέων ενόπλων δὲ παντοτε χάριν μείζονος και ευχερέστερας ἐπιβολής. Αἱ ομαδες αυται αναλόγως τῶν περιστάσεων, ελαμβάνοντας αριθμητικώς ηυξημενοι όπου εγνωριζον η επέθεταν ότι θα προεκυπτεν εις τα σχέδια του , ἵνα ἐν ἀνάγκη επιβάλει ταύτα δια της βιας.Ητο κατά βάθος αυταρχικός είχε πεποίθησιν εις εαυτον και εις σπανιωτάτας μόνον κατ εξαίρεσις περιπτώσεις απεδεχετο δευτέρα γνώμην αν τυχόν εύρισκε ταύτην ορθοτέρα και συμφεροτέραν της ιδικής του.Διεκρίνετο διά την ψυχολογικήν παρατηριτικοτητα του και δια την πολιτικήν του οξυδέρκεια ως και δια τὴν ὠμὴν καὶ δηκτικήν του εἰρωνείαν.

Ήτον εἰς άκρων λιτοδίαιτος εγκρατέστατος δε περὶ τοὺς πόθους, τα συμπόσια καὶ τὰς ἡδονάς, παρά την την αδελοσχίαν καὶ βωμολοχίαν της γλώσσης του εις ας ηρεσκετο κατά τας συναναστροφάς και ομιλίας αποσκοπων δια αυτων να προδίδει φαιδρόν τόνον κατά τας διασκεδάσεις της συ κεψεἰς εις ας ετύγχανε να μετέχει αφ' εαυτού η ως καλεσμένος σε πανηγύρια εἰς βαπτίσεις, εἰς ἀρραβωνας εις γάμους και κοινωνικάς εν γένει συγκεντρώσεις

Βασιλείς καὶ μενιστάνες ήταν δι' αὐτὸν κοινοί θνητοί έμφορτοι των ανθρωπίνων υλικών και ηθικών ελαττωματων προς τους οποίους έπρεπε να ομιλεί τις ως προς ομοίους του με όλον το θάρρος , χωρίς φόβον και πάθος δια να του δίδουν σημασίαν καὶ διὰ νὰ μὴ τὸν ὑποδέχωνται σαν κορόϊδο μὲ εἰρωνείαν και με σκώματα 

Η κοινη γνώμη δι' αὐτὸν ἦτο μηδεν . Εθεώρει τὸν ὄχλον ὡς δύναμιν υποκειμένην ὑπὸ τῶν διανοητικώς ισχυροτέρων εἰς χαλιναγώγησιν καὶ ἐπιρρεπή εἰς παραπλάνησιν ὑπὸ ανθρώπων δημαγωγών.

Παρομοίαζε δε τον όχλον, την κοινη γνώμην, προς έναν ποταμόν του οποιου τα νερά μπορούν να διοχετεύονται εἰς όποιο αυλάκι θα ανοιξει ο τυχών εργάτης, δεν είχε δε πολύ αδικο εις τὸν οντως προσφυά τούτο χαρακτηρισμόν του, προκειμένου μαλιστα περὶ τοῦ ὄχλου τῆς ἐποχῆς του (1840-1910), πλέοντος εἰς πελάγη αμαθείας, αγραμματοσύνης καὶ κοινωνικής μονώσεως

Ήτο κάτοικος του χωρίου Περιβόλια των Εννιά χωριών. Εκ του γάμου του είχεν άποκτήσει έναν υιόν καὶ εξι θυγατέρας .Με την αποκατάστασιν όλων των τέκνων ή οἰκογένειά του εχει σημερον ικανόν αριθμον απογόνων και διαμενόντων εἰς τὰ διάφορα χωριά της περιοχής των Εννιά χωριών. Τα οικονομικά του μέσα, μόλις ήσαν επαρκή διὰ μίαν απλὴν ζωήν,

Συνήθιζε νὰ ἐγείρεται της κλίνης πρὸ τῆς ἀνατολής του ηλίου. Δίπλα από το σπίτι του περνά ο κεντρικός κορμός του μοναδικού ποταμού της κεντρικής κοιλάδος των Εννιά Xωριών. Ο ποταμός αὐτὸς κατὰ τὴν διαδρομήν του μεταξύ τῶν ἐκατέρωθεν της κοιλάδας βουνών «Αι Δίκηος και Κουτρούλης» ύψους 1100 και 1050 μέχρι των εἰς τὰ δυτικά της Κρήτης παράλια εκβολών δέχεται τα νερά πολυπληθών ρυακίων και χειμάρρων. Με τα νερά του αρδεύεται όλη ή λεκάνη ἀπὸ το παρά τας πηγὰς του χωρίου Λούχι μέχρι του χωρίου Πλοκαμιανά, πέραν του οποίου ὁ ποταμός ξηραίνεται κατά τους θε ρινούς μήνας αποκαλούμενος δια τούτο ξηροπόταμος». Μόλις εσηκώνεται ο Αρχηγός Σκαλίδης ἀπὸ το κρεβάτι του, απογυμνού μενος ἐτυλίσσετο ένα σινδόνι, επήγαινε εις το ποτάμι καὶ εκαμνε το λουτρόν του με βροχή ή χιόνια η μὲ οποιαδήποτε κακοκαιρία. Παράβασις του κανόνος επήρχετο μόνοο οσακις απομακρύνετο από το χωρίον του.Τυλιγμένος το στεγνό σινδόνι, αμέσως μετὰ τὸ λουτρὸν του ἐφρόντιζε για το άλογό του. Επέστρεφε κατόπιν, εξυρίζετο, ανεδύετο αψόγως, έπαιρνε στα χέρια τὸ κομβολόι του, ανέβαινε στην ταράτσα της οικίας του που ήτο στέγη της προς την κυρίαν εἴσοδον αυλής και η ὁποία ήτο σκεπασμένη με μια κληματαριά και πλαισιωμένη κατά τὰ πλανια κρηπιδώματα με γλάστρες γεμάτες βασιλικούς , γαρυφαλλιές, μπαρμπαρούσες, κατηφέδες ,γεράνια ,κρίνους, μαντζουράνες και άλλα λουλουδια, ἐκεῖ δε σιγοπεριπατώντας επί δύο συνίθως ώρας, παίζοντας με το κεμπολόι του, κατήρτιζε καὶ έτακτοποίει τους διαλογισμούς του με όλην την άνεσιν της μοναξιάς καὶ την διαύγειαν του πνεύματος. Μετά τον περίπατον του αὐτόν, επαιρνε το πρωϊνό του λιτό πρόγευμα, ψωμί και τυρί , ψωμί με ελιές, ψωμί και μέλι με καρύδια αμύγδαλα η σησάμι η λίγο γαλα με παξιμάδι σπανιότατα δε καφέ .Το ποτό του ήτο πάντοτε νερό δροσερό από τη βρύση που στα είχε πηγαία δίπλα στην αυλόπορτα του στο σκεπαστό μέρος της αυλής.Τα οινόπνευματα καὶ ὁ καπνός ήταν δυο πράγματα τα πρὸς τὰ ὁποῖα ἐδειχνε μεγίστη ἀποστροφήν ὡς επιβλαβή εις την υγείαν καὶ τὴν οἰκιακήν οἰκονομίαν.

 Ιππευων έπειτα το αγαπημένο του μαύρο, αραβικής ράτσας άλογο ἐπορεύετο όπουδήποτε είτε δια εργασίαν και ζητηματα της δικαιοδοσίας του είτε δια φιλικας επισκέψεις είτε και απλώς χάριν αναψυχής.

Οι φιλοκατηγοροί του, μη δεοντος άλλο τι να του προσάψουν, τον κατηγόρουν διότι κατά την περίοδο των γηρατείων του έβαφε τα μαλλιά του καὶ το μουστάκι του μαύρα δια.να φαίνεται νέος, κομψός και ωραίος όπως καὶ ὅταν ήτο νέος.

Παρά το βάρος τῶν ἐτῶν, διατήρει μέρος της νεανικής του θαλερότητας .Εἰς ἡλικίαν 83 ετών του, τον παρετηρησα ΙΔΙΟΙΣ ΟΜΜΑΣΙ να πιάσει στον χορό, κατά την πανήγυριν της Μεταμορφώσεως εἰς τὸ χωρίον Κεφάλι της περιφερείας, ἀκολουθούμενης ως προεξάρχοντος του χορού, απὸ τὰς πέντε ἐκ τῶν ἐγγάμων καὶ ὑπερηλίκων θυγατέρων του και απὸ δύο εγγονάς του, να χορεύει Σουστα με διαδοχικήν εναλλαγήν των ακολούθων του όλων. Ο χορός αύτός ὡς γνωστόν, εἶναι πολύ κουραστικός διότι για ένα καλόν χορευτήν, καθ όλην την διάρκειαν του χορού δὲν ἐπιτρέπεται κίνησις βασιζομένη εφ ολοκλήρου του πέλματος ἀλλά μόνον ἐπὶ τοῦ προσθίου ἡμίσεως του πέλματος, ἢ ὡς είναι το τέλειον, οἱ βηματισμοί καὶ τὰ ὀρτσαρίσματα γινονται μόνον διὰ στηρίξεως ἐπὶ τῶν δακτύλων των ποδών. Ο χορός του αυτός διήρκεσε συνεχεία ὑπὲρ τὴν ἡμίσεως ώραν, κατάπληκτος δε διεπίστωσα ότι ο ογδοηκοντούτης αὐτὸς χορευτής πυρριχίου οὐδ' ἐπὶ στιγμὴν ἐστηρήχθη εἰς το πρόσθιον ήμισυ του πέλματος, άλλ' ὅτι ἐξετέλεσε πάσας τας ρυθμικάς κινήσεις του, μακράς σχετικώς διαρκείας, κουραστικού τούτου χορού, στηριζόμενος εἰς τα δάκτυλα των ποδών του

Χάριν τῶν νέων καὶ εἰς τιμην του ἀπὸ μακροῦ ἐκλιπόντος εκ του μέσω ημών παρρεχω την εν πολλοίς άγνωστον πενιχράν σκιαγραφίαν του αρχηγού Α. Σκαλίδη την ζωὴν του οποίου ἐπαναφέρει εἰς τὴν μνήμη η αλησμόνητος δι' εμέ αυριανη επέτειος του τελευταίου, ίσως, χορού της ζωής του.

Οι πειρατές της Γραμπουσας

 Διήγηση του ιατρού Γεωργουδάκη Γρηγ..που αναφέρει πραγματικά γεγονότα του τι ίσχυε επί εποχής και την δράση των Γραμπουσιανων καλησπέρηδων.Μας εξιστορεί ότι ακριβώς του έλεγε ο παππούς του που την εποχή των Γραμπουσιανων..1825-1828 και με παραστατικότατο τρόπο την αρπαγή και το τέλος ένους βαναυσου Τουρκοκρητικού του Ρεθύμνου που τον μετέφεραν αιχμάλωτο στο νησί.

Γρηγ.Γεωργουδακης

Αναφέρει λοιπόν..,.........

Ο πάππος μου ἦτο διηγηματικὸς καὶ πολυί στωρ. Είχε ταλέντο, σπάνιον δῶρον ἀπὸ τὴν Φύσιν. Ενθυμοῦμαι ὅταν ἐν καιρῷ χειμώνος, καθήμενος εἰς τὸν καναπέ, κοντὰ εἰς τὸ μαγκάλι καὶ ροφῶν τὸν ἀργηλὲ καὶ τὸν καφφέ του, μᾶς διηγεῖτο τὰς ἱστορίας του καὶ τὰ ὡραῖα παραμύθια του. Αι Ιστορίαι του περιεστρέφοντο περὶ τὴν ἐποχὴν τῆς Γραμπούσας καὶ ὅτι διηγεῖτο, τὸ ἔλεγεν ὡς αὐτόπτης μάρτυς, διότι τότε ευρίσκετο εἰς τὴν μικρὰν ταύτην νησίδα εἰς ἡλικίαν 10-15 ετών. Ανέφερε γεγονότα καὶ πρόσωπα δράσαντα τότε καὶ μετὰ ταῦτα, τὰ ὁποῖα ἐθεώσει ἥρωας καὶ τὰ ὁποῖα ἀσφαλῶς παρέλειψεν ἡ ἱστορία τῆς Κρήτης να μνημονεύση. Δὲν ἐπερνοῦσεν ἡμέρα νὰ μὴ διηγηθῇ με αν, δύο ηρωϊκάς πράξεις καὶ νὰ μὴ ἐξάρη τὴν ἄφθαστον ἀνδρείαν τῶν ἡρώων του. Θὰ ἀναφέρω μερικούς ἥρωας ἐξ αὐτῶν, ὅσους ἐνθυμοῦμαι Ο Νικηφοροαναγνώστης, ὁ ὁποῖος ἦτο καὶ συγγενής του ἐκ Χαλέπας, ἕλκων ὅμως τὴν καταγωγὴν ἐκ Σφακίων. Ο Βορινὸς ἐκ τοῦ Κεφαλᾶ, ὁ Μανουσάκης ἐκ Σφακίων, ὁ Θεοδωρὴς ὁ Μπροσνερίτης κλπ. Η Γραμβοῦσα, ἔλεγεν διηγούμεννος, κατ' ἀπόφασιν τῶν Δυναμένων εἶχε θεωρηθεί ἐλευθέρα προσωρινῶς καὶ τοῦτο διὰ νὰ συγκεντρωθοῦν ἐκεῖ ὅλα τὰ ζωηρὰ καὶ ἀτίθασα στοιχεῖα καὶ ἔτσι νὰ ἀπαλλαγῆ ἡ νῆσος ἀπὸ τὴν ἀνεπιθύμητον εἰς τὴν Πόλην παρουσία των εἰς τὴν λοιπὴν Κρήτην. Οι ευλογημένοι ὅμως αὐτοὶ ἄνθρωποι δὲν ἔμειναν ἥσυχοι οὔτε ἀργοί, διότι ἐπρομηθεύθησαν καραβάκια καὶ ἔγιναν πειραταί, συνεταιρισθέντες καὶ συνεργασθέντες μὲ ἄλλους ὁμοίους των ἀπὸ τὴν Ὕδραν, Ψαρά, Σπέτσαι κλπ. Ἡ δράσις των ὑπῆρξεν πολύ προσοφοδοφόρος, διότι ἀνύποπτα τὰ πλοῖα τῶν Ευρωπαίων, Αγγλων, Γάλλων, Αυστριακῶν κλπ. πλέοντα εἴτε εμπορικά εἴτε καὶ πολεμικὰ ἀκόμα, ἐδέχοντο αἰφνηδιαστικῶς τὴν ἐπίθεσιν τῶν ὁπλισμέννων μὲ σπάθας, μπιστόλες καὶ καραμπίνες, τούτων ἐχθρῶν, οἱ ὁποῖοι τὰ ἐρήμαζαν. Εδιηγεῖτο ὅτι ἡ μικρὰ νῆσος ἐγέμισεν ἀπὸ ψωμιά, ξύλα, δέρματα, σχοινιά, υφάσματα, τυριά κλπ. πρὸ πάντων ὅμως τάληρα, κολωνάτα τάλαρα λεγόμενα. Οἱ ἄνθρωποι τὰ ἀποθήκευσαν εἰς τὰ σακκιὰ εἰς τὴν ἀρχήν, ἔπειτα τὰ ἔβλεπαν χάμαι χωρὶς νὰ τὰ ἐγγίζη ἄνθρωπος. Μὲ τὴν κανέλλα δεμάτια ἄναβαν τὴ φωτιὰ καὶ ἐμαγείρευαν τὰ φαγητά των. Πολλὲς φορὲς ἀνήρχοντο ἐπὶ τοῦ καταστρώματος πολεμικών πλοίων, τότε δὲν ἦσαν μὲ τὸν ἀτμόν, ἐφόνευον τοὺς ναύτας καὶ ἀξιωματικούς, ἔπερνον μολύβι καὶ μὲ αὐτὸ ἐβούλωναν τὰ στόμια τῶν κανονιῶν καὶ ἀφοῦ παρελάμβανον ὅ,τι τοὺς ἤρεσεν ἔφευγον. Τοῦτο ἔγινε συγκεκριμμέννως καὶ μὲ ἕνα μεγάλο πολεμικὸν ̓Αγγλικὸν πλοῖον. Ἀφοῦ δὲ τὸ ἐρήμαξαν καὶ ἀφῆκαν τὸ σκάφος τοὺς εἶπαν: «πηγαίνετε νὰ πῆτε στην Βικτώρια τὴν Βασίλισσά σας, ὅτι ἕνα ψαροκάϊκο σᾶς ἐπάτησε». ̓Απέβησαν τὸ φόβητρον τῶν πλεόντων καὶ τῶν κατοικούντων περὶ τὴν Μεσόγειον, διότι ἀργότερον ἄρχισαν καὶ ἐλήστευαν καὶ τὰ Ἑλληνικὰ πλοιάρια, ἐπήγαινον εἰς τὰς νήσους τῶν Κυκλάδων τὰς ὁποίας ἐρήμασαν κυριαλεκτικώς. Μεταξὺ τῶν δρώντων, ἦτο καὶ ὁ πατέρας του, ὁ ὁποῖος καὶ ἔπεσεν εἰς Κίμωλον κατὰ μίαν τοιαύτην πειρατικὴν ἐπιδρομήν του, ὅτε ἐζήτει νὰ πάρη λάφυρα καὶ γυναῖκες μὲ ἕνα Σουλεϊμάν ἢ Φουρναράκην συνάδελφόν του καὶ φίλον του, ὁ ὁποῖος εἶχε καὶ τὴν αὐτὴν τύχην. ̓Εκεῖ εἰς τὴν Γραμβούσαν διηγεῖτο ὅτι εἶδε καὶ ἐγνώρισε τὸν πατέρα τοῦ πατρός μου, Μανώλη Γεωργουδάκη ὁ ὁποῖος ἦτο ἐκ τῶν σημαινόντων προσώπων τὰ ὁποῖα ἔδρασαν ἐναντίον τῶν Τούρκων κατὰ ξηρὰν καὶ ὄχι κατὰ θάλασσαν βέβαια. 

Τὴν Γραμβοῦσαν ἐχρησιμοποίουν ὁμοίως καὶ ὡς τόπον ἐκτελέσεως τῶν Τούρκων, ἐκείνων οἱ δὲ ποῖοι ἦσαν ἄγριοι καὶ ἐτυράννουν ἤ ἔσφαζαν τοὺς Χριστιανούς. Θὰ ἀναφέρω δι ̓ ὀλίγων μίαν τοιαύτην ἐκτέλεσιν. Ὑπῆρχεν εἰς τὸ Ρέθυμνον Τοῦρκος, φοβερός, ὁ ὁποῖος εἶχε σφάξει πολλὰς οἰκογενείας, εἶχεν αἰχμαλωτίσει πολλὰς παρθένους καὶ εἶχεν ἐξισλαμίσει πολλὰ παιδιά. Οἱ ἐν Γραμβούση λοιπὸν ἀπεφάσισαν νὰ μεταβοῦν ἐκεῖ, νὰ συλλάβουν αὐτὸν καὶ νὰ τὸν φέρουν εἰς τὴν νησίδα πρὸς ἐκτέλεσιν. Ερριψαν κλήρους, καὶ ὁ κλῆρος ἔπεσεν εἰς τοὺς Νικηφοροαναγνώστην, Μανουσάκην καὶ Βορινόν. Οἱ τρεῖς ἀνεχώρησαν. Ἡ ἐνδυμασία των ἦτο τότε ὅπως ἀκριβῶς καὶ τῶν Τούρκων, κόκκινη ζώνη, βράκες, ασπρα ποκάμισα μὲ πλατειές μανίκες, ἄσπρα σαρίκια καὶ τὰ ὅπλα των. Εβάδιζον μόνον ἐν καιρῷ νυκτὸς καὶ τοῦτο, διότι οἱ Τοῦρκοι τὴν νύκτα δὲν ἐκινοῦντο κατ' οὐδένα τρόπον. "Αμα ἔφθασαν εἰς Ρέθυμνον ἐπληρο φορήθησαν τὰ περὶ τοῦ ἀγρίου τούτου Τούρκου, που ἐκατοικοῦσε, ποιὰ τὰ χαρακτηριστικὰ καὶ ποῖα τὰ συνήθειά του Ἔμαθον ὅτι κάθε πρωί, νύκτα ἀκομα, βγαίνει ἔξω εἰς ἕνα ἐρείπιον καὶ ἀποπατεῖ, θέτων τὰ ἅρματά του εἰς τὸν τοῖχον καὶ ὅτι ἦτο ἀρι στερός. Ενέδρευσαν καὶ πράγματι τὸν εἶδον καὶ ἐν πῆγεν εἰς τὸ χάλασμα, ἀλλὰ μόλις ετοιμάζετο ὥρμησαν κατ ̓ αὐτοῦ, τὸν συνέλαβον ἀπὸ τὴν κεφαλὴν καὶ τὰς χεῖρας καὶ τοῦ ἔφραξαν τὸ στόμα δυνατὰ μὲ τὴν παλάμην καὶ τὸν ἔσυρον ὅπου αὐτοὶ ἤθελον. Τὸν ἔκρυψαν εἰς ἕνα σπίτι, υποχρεώσαντες αὐτὸν διὰ τῆς μαχαίρας, νὰ μὴ φωνάζη καὶ τὴν νύκτα τὸν ἐξεκίνησ σαν διὰ τὸν πρὸς ὅν ὅρον.Σιγὰ σιγά, πάντοτε τὴν νύκταν βαδίζοντες, μετά πολλὰς ἡμέρας ἔφθασαν εἰς τὴν Γραμβούσαν. Ὁ διηγούμενος τὴν ἱστορίαν πάππος μου ἦτο παρών κατὰ τὴν ἄφιξίν των. Συνηθροίσθησαν ὅλα τὰ καπετανᾶτα καὶ διὰ τουφεκιοβολισμῶν ἐχαιρέτισαν τὴν ἄφιξιν τῶν ἀπεσταλμένων καπεταναίων, μὲ τὴν πολύτιμον λείαν των. Τότε λέγει, τὴν ἔδεσαν με δύο χονδρὰ σχοινιά, τὸ ἕνα ἀπὸ τὴν δεξιὰν καὶ τὸ ἄλλο ἀπὸ τὴν ἀριστερὴν πλευρὰν καὶ τὸν ἔδεσαν εἰς μίαν πλατείαν, μὲ τεντωμένα τὰ σχοινιά.Ένας τελάλης, Εὐαγγελινός καλούμενος, ἐκήρυξεν διὰ νὰ τὸν ἀκούσουν ξύλο ὅτι δὲν ἐπιτρέπεται ἡ χορήγησις εἰς αὐτὸν τροφῆς καὶ ὕδατος. Τὸ μέτρον ἦτο ἀπάνθρωπον. Εἰς τὴν κατάστασιν αὐτὴν τὸν ἀφῆκαν ἐπὶ 7-8 ἡμέρας ἐν μέσω τῶν καυστικῶν ἀκτίνων τοῦ ἡλίου καὶ ὁ ἄνθρωπος περιῆλθεν εἰς μανίαν. Ο πάππος μου λέγει ὅτι τὰ παιδιά, τοῦ ἐπέταξαν ἀνθρώπινα κόπρανα καὶ ἐκεῖνος τά ἥρπασε καὶ τὰ κατεβρόχθισε, διότι τὰ χέρια του ἦσαν ἐλεύθερα ἀπὸ τοὺς ἀγκῶνας καὶ κάτω. Επειτα τὸν πῆραν 10 ἄνδρες ἀπὸ τὸ ἕνα σχοινί, 10 ἀπὸ τὸ ἄλλο καὶ τεντώνοντας αὐτὰ ἐβάδιζον ἕως ὅτου ἔφθασαν εἰς ἕνα τρομερὸν κρημνόν, τὸν ὁποῖον γνωρίζουν οἱ ἐπισκε φθέντες τὴν νησίδα. Όλοι μαζὶ καὶ οἱ 20 ἄνδρες, ταλαντεύσαντες αὐτὸν 2-3 φορὰς τὸν ἐπέταξαν μὲ · μεγάλην δύναμιν πρὸς τὰ κάτω, μαζὶ μὲ τὰ σχοινιά καὶ οὕτω εὗρεν τὸν θάνατον κάτω, ἀπὸ τὴν ἄγριεμένην θάλασσαν.

ΓΡΗΓ. ΓΕΩΡΓΟΥΔΑΚΙΣ Ίατρος(Απὸ τὴν ἀνέκδοτο Αυτοβιογραφία μου

Βασίλειος Ξηρουχας.Ηπειρομαχος

 Βασίλειος Ξηρουχας από Λυριδιανα Κισσαμου.

Οργάνωσε δικό του εθελοντικό σώμα που πολέμησε στην απελευθέρωση της Ηπείρου και για την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου.

Στην ομαδική φωτογραφία το αυτονομιστικο εθελοντικό σώμα που δημιούργησε και πολέμησε 

Βορειος Ήπειρος...Κορυτσά 17 Οκτωβρίου 1914 μπροστά από το διοικητήριο.

Δραπανιας 1941

 Αντίποινα των Γερμανών κατακτητών έναντια των  κατοίκων

Σφραγίδες Κισσάμου 1946

Κίσσαμος 1946..σφραγίδες και υπογραφές 

Βασίλειον της Ελλαδος

Δήμος Καστελλιου Κισαμου

Κοινότης Καλουδιανων

Κοινορης Λουσακιων

Κοινότης Πολυρρήνιας

Κοινότης Πλατανου

Κοινότης κάτω Παλαιοκαστρου

Κοινότης Γραμπουσας

Σωματείον εργατών ξηράς

Σύνδεσμος εργατών λιμένος και λεμβουχων Καστελιου Κισσαμου...ο Αγιος Σώστης.

Απόκριες στο Καστέλλι Κισσάμου το 1936

 28-2-1936 

Γιώργης Κουτσουρέλης 

Αι Αποκρηες στο Καστέλλι Κισσαμου .

Μεγάλην και εξαιρετικην επιτυχίαν εσημιωσεν ο δοθης την παρελθουσαν εβδομαδαν εις την αίθουσα χορού της κοσμικής κωμοπόλεως του Καστελλιου της Κισσάμου υπό του συλλόγου κυριών και δεσποινίδων [ Η Κοινωνική Πρόνοια} χορός στεφθεις υπό πλήρους επιτυχίας και παρεσθη δε όλη η αφρόκρεμα την εν Καστέλλιω κοινωνίας 

Μεταξύ των προσκεκλημένων διακρίνονται οι ....................,.,............................................Το συμβούλιον του άνω συλλόγου αποτελούμενο από τας κ.κυριας.................,..,...............................,. ...,................. .,.,.....................

Ιδιαίτερα μνειαν δεον να γίνει δια τον οργανοπαικτην κ..Γεωργιον Κουτσουρελην αποσπάσαντα τα συγχαρητήρια των προσκεκλημένων δια την δεξιοτητα και την αντοχην είν επεδειξε τόσον εις τους εγχώριους όσον και εις τους ευρωπαϊκούς χορους προσφερθεντος αφιλοκερδως μέχρι της 5ης πρωινής καθ ην παρεταθει ο χορός.

.....,....,.,......................................................Διακρίθηκαν εις διαφόρους χορούς Κρητικούς οι κάτωθι.............. ...................................Μετέπειτα εχορευσαν συρτους με Κρητική ενδυμασία οι Παν.Καλογριδης..Ιωαννης Γιακουμάκης...Θεοχάρης Χορευτακης καταχειροκροτηθεν.

..,. . ........................................................Ο κ. Γεώργιος Κουτσουρέλης οργανοπαικτης αναφθαστος εις αντοχην και επιθυμιαν και ο κ.Γιακουμακης με το τραγούδι και τις μαντιναδες του τις πετυχημένες εις το χιούμορ και κεφι του ενθουσίασε την χορευτικην κινηση .........

............... ............,. .................Ειναι αξιοι θερμων συγχαρητηριων οι διοργανωται της χορευτικής ταύτης εσπεριδος.........................................

Λεωνίδας Λιονακης

 

Μαντινάδες περιόδου 1905-1906 με πολιτική χροιά βγαλμένες από τους Βενιζελικούς  αντιπαλους του Λεωνίδα Λιονάκη.Εποχες που τα πολιτικά παθη ηταν σε ακραίες καταστάσεις.

-Στην Κισσαμο ήταν ο Λιονής..στο Ρεθυμνο ο Μώρος προδότες θα πεθάνουνε κιαν παν στο Άγιον όρος.....

-Στην Κισσαμο ηταν αρχηγός ο λεοντας Λιονακης μα ο Μαλανδρακης έφτασε μαζί κι ο Πιστολακης.

-Ο Μαλανδρακης σ έκαμε μαζι κι ο Πιστολακης και τρυπωνες εις στα κλαδια οπου κιαν ήτο ρυάκι.

-Θυμήσου καπετάν Λιονή προδοτη απατεώνα το γίβεντο απου παθες μέσα στον Κορφαλωνα.

Ο Λεωνίδας Λιονακης ήταν απο τα Παπαδιανά Ιναχωριου Κισσαμου ....δικηγόρος που εκλέχτηκε και βουλευτής με το κόμμα του πριγγιπα Γεωργιου.

Ήταν φανατικός αντίπαλος του Ελ Βενιζέλου....διοργανωτής όλων των ενόπλων συγκρούσεων με τους υποστηρικτές του κινηματος του Θερισσου .

Ήταν ένας εκ των διοργανωτών του κινήματος της Μαλαξας(αντικινημα θερισσου) το 1906...Μετά την αποτυχία του και την εκδίωξη του πριγγιπα εξορίστηκε μαζί με όλους τούς συνδιοργανωτές του στην πάνω Ελλαδα.

Γραμπουσα 1826

 

Γραμπούσα 23 Ιουλίου 1826.

Ο Μουσταφάμπεης εσύναξε όλες τις δυνάμεις του, στα Χανιά. Σκοπεύει την Γραμβούσα. Ζητάμε μόλυβδο»!!!!!!!!!!!!!!!

Ἔγγραφο τῆς Διοικητικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Κρήτης μέ τίς ὑπογραφές τῶν Κ. Κριτοβουλίδη καί Γ. Καλλέργη, πρός τόν Ἰωάννη Κλάδο στά Κύθηρα 

 «... Ἐπειδή ἀρκετά ἐγνώσθη εἰς ἡμᾶς ὁ εἰλικρινής πατριωτισμός Σου, καί ἡ τήν ὁποίαν ἔχεις καλήν διάθεσιν ἰδίως διά τήν Κρήτην, καί ἐπειδή ἐβεβαιώθημεν ὅτι ὁ φιλέλλην καί εὐεργέτης ἡμῶν κύριος Θ. Γόρδων εἰς τήν ἀναχώρησίν του εἰς Ζάκυνθον Σᾶς ἀφῆκεν εἰς τήν ἐπιστασίαν τῶν ὑποθέσεων του διά τά ἑλληνικά πράγματα, διά τοῦτο τολμοῦμεν θαῤῥαλέοι παραστήσαντες τήν κατεπείγουσαν ἀνάγκην τῆς Πατρίδος, νά καταφύγωμεν εἰς τήν προστασίαν τοῦ φιλανθρώπου καί φιλελληνικοῦ σκοποῦ των, ἐλπίζοντες τήν ἐπίτευξιν τοῦ αἰτήματός μας καί εἰς τήν συνέργειαν τῆς πανευγενίας Σου. Ὁ Μουσταφάμπεης εἶναι ἀληθέστατον ὅτι ἐσύναξεν ὅλας τάς δυνάμεις του, καί τάς συνάζει ὁλονένα βιαίως ἀπ’ ὅλην τήν Κρήτην κατά τά Χανία. Ἐκτός τούτου, κάμνει καί ἄλλας μεγάλας ἑτοιμασίας κατ’ αὐτάς τάς ἡμέρας, καί μάλιστα ἔχει συναγμένα ἀρκετά μικροκάϊκα εἰς τά Χανία. Αὐτός μόλον ὅτι δέν κοινολογεῖ φρονίμως ποῦ μέλλει νά ἐφορμήσῃ, ἀπό πολλά μέρη ὅμως τῆς Κρήτης, καί ἀπό μέσα ἀπό τά Χανία ἀπό ἀνθρώπους του μᾶς μηνύουσι νά προσέχωμεν, ἐπειδή κατά τά φαινόμενα κινήματα τοῦ ἐχθροῦ, αὐτός σκοπεύει διά τήν Γραμποῦσαν. Ἀγκαλά ἡ γενναία φρουρά μας εὔχεται τόν ἐρχομόν του, ἐπειδή εἶναι πλέον παρά βέβαιον ὅτι μέλλει νά κακοπάθῃ μεγάλως χωρίς αὐτός νά ἐπιτύχῃ ὁλοτελῶς τοῦ σκοποῦ του, οὐδέ νά φέρῃ παραμικράν ζημίαν διά τήν γενναίαν ἀπόφασιν τῶν φρουρούντων, καί διά τήν φυσικήν ὀχυρότητα τοῦ φρουρίου μας, μόλον τοῦτο ἐπειδή εἰς τοιοῦτον ἐπιχείρημα χρειάζονται ἀνάλογοι προπαρασκευαί, διά νά μή ἤθελεν ἀκολουθήσειν κᾀμμία ἔλλειψις, καί ἐκ τῆς ἐλλείψεως συμβῆ ἀπευκταῖόν τι! παρακαλεῖσθε κινούμενος ἀπό τόν συνήθη Σου φιλογενῆ ζῆλον νά ἤθελες ἐνεργήσει τοῦ νά μᾶς σταλθῶσι παρά τοῦ φιλανθρώπου Γόρδωνος μία ποσότης ἱκανῶν πολεμοφοδίων, ἄν εἶναι δυνατόν, καί μάλιστα μόλυβδος...».

Γεώργιος Κωνσταντίνου Γιακουμάκης..οπλαρχηγός Κισσάμου

 Γεώργιος Κωνσταντίνου Γιακουμάκης. η Ντανουδάκης ..οπλαρχηγός Σφεντυλιανων .. Μουλετε.

Νεομάρτυρες Κισσάμου

 Εν Κισσαμω νεομάρτυρες..Μανώλης..Ανεζίνα..Γεώργης..Μαρία

Οι Νεομάρτυρες της πίστεως, Εμμανουήλ, Ανεζίνα και τα παιδιά τους Γεώργιος και Μαρία είχαν Τουρκέψει επιφανειακά αλλά παρεμειναν κρυπτοχριστιανοί και ζούσαν στο χωριό Μελισσουργιό ....είχαν δε τα εξής τούρκικα ονόματα: «Ιβραήμ Ιβνί Αβδουλλάχ και Φατμέ Ιβνί Αβδουλλάχ οι γονείς και τα παιδιά Μουσταφάς και Χατιζιέ». Επίσης ο πατέρας, Εμμανουήλ, είχε ηλικία 40 ετών, ενώ η σύζυγος του Ανεζίνα 38 ετών. Τα παιδιά ο Γεώργιος ήταν 18 και η Μαρία 16. Αποκεφαλίστηκαν το 1861 μετά την καταδίκη τους απο το μουσουλμανικό ιεροδικείο Κισσάμου 

Ομαδικό κυνήγι το έτος 1939

 Ομαδικό ορεινό  κυνήγι Κισσαμιτών το 1939.

Απο την  ηρωικήν Κίσσαμον

Ομάς κυνηγων της επαρχίας Κισσάμου φωτογραφούμενοι εις μίαν κυνηγετικήν εκδρομήν των  εις τις μαδαρες της επαρχίας των όπου άλλοτε εις τους χρόνους της δουλείας εκρατησαν οι πρόγονοι των υψηλά την σημαίαν της ελευθερίας και άσβεστη την φλόγα του Εθνισμού.

Απόκομμα εκ της εφημερίδος Ανόρθωσις Ηρακλείου 1939.

ΜΑΥΡΟΥ -ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ σχολη εκμαθησης παραδοσιακων οργανων

ΜΑΥΡΟΣ-ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ
 

ΓΡΑΜΠΟΥΣΑ 1827

 ΑΠΟΣΜΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΕΓΡΟΣ..Ο ΤΙΓΡΗΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Η επιστολή - αναφορά  του ιερομόναχου Ανθιμου Πουλάκη προς την Ελληνική κυβέρνηση  με θέμα την κατάσταση στην πειρατόνησο Γραμπούσα περί το τέλος του έτους 1827  αυτή όπως αναφέρει ο συγγραφέας την βρήκε στο ιστορικό αρχείο της νήσου Σύρου.

Προς  τον ευσεβέστατον Κυβερνήτην και την Ελληνικήν κυβέρνησην ολωνών των Χριστιανών Ορθοδόξων

Αυθέντες μου

Δουλικώς σας προσκυνώ

Δεν αμέλησα αυθέντες μου εις το να καταγίνομαι με τα γενόμενα

δια το μέλλον της πατρίδος, με λόγον και με έργον, το κατά δύναμιν. Και σας αναφέρω όσα είδα κι έφριξα, εις ετούτην την μικράν νήσον, αδικίες, κλεψιές, πορνείες, μοιχείες, και αφοβία Θεού.

Ελόγου μου ευρέθηκα εις την Γραμβούσαν εις τα τέλη του έτους 1827, αφού αρμενίζαμε ημέρας δώδεκα από την Σύραν δια να φθάσομεν, έως οπού τέλος εποδίσαμε εις τον λιμένα, εδιπλαρώσαμε τον μώλο και επατήσαμεν εις την στερεάν.

Δυτικά εις τον κόλπο Κισσάμου της Κρήτης και ολίγον νοτιότερα στέκει ο θεόρατος μαύρος Βράχος, η ξακουστή για τον κούρσο Γραμβούσα. Εις την κορφή το κάστρο με τις τάμπιες του και με τα αψηλά του μπεντένια, και ολόγυρα γκρέμνα και χάλαρα να χάσκουν. Ετούτο το άπαρτο καστέλι το χτίσαν οι Φράγκοι τους παλαιούς χρόνους. Εις τις αρχές Αυγούστου του έτους 1825 οι Σφακιανοί με τον Δ. Καλλέργη επικεφαλής επάτησαν με πανουργία την Γραμβούσα, καμωνόμενοι ότι ήτο τάχα η νέα φρουρά και επήρανε τον έλεγχο εις το κάστρο και έγινε ετούτο το νησί η πρώτη λεύτερη κρητική γης. Εις την Κρήτη ελυσσομανούσε ακόμη ο πόλεμος με τους Αγαρηνούς και ο οθωμανικός στρατός ανεγύριζε εις τα βουνά δια να συλλάβει και να φονεύσει τους τελευταίους επανάστατες ανυπότακτους.

Όλοι οι σκιαγμένοι και κυνηγημένοι ηύραν καταφυγή εις την βραχώδη νήσο Γραμβούσα, όπου οι κάτοικοι σήμερον πρέπει να φθάνουν τας εξ χιλιάδες. Μόνον εις τον λιμένα εμάνθανα ότι εντός δύο ετών εχτίστηκαν διακόσια μαγαζιά κι αποθήκες.

Ολίγον κατολίγον έγινε μέγα ορμητήριο για τον κούρσο και καταφυγή για εκατοντάδες μπαντίδους. Τα νέα εταξίδεψαν από τα στόματα εις τα ακοά και κατέφθασαν αλλοδαποί από διάφορους τόπους εις την νήσον δια να δουλέψουν εις τα πειρατικά και εγέμισε η νήσος από δαύτους και οι καπεταναίοι απέκτησαν τους κολιτζίδες τους. Είδα κι εθαύμασα τους μπαντίδους και την ξιπασιά των. Όλο τον καιρό του χειμώνος, όπου ένεκα των θαλασσοταραχών η πειρατεία πέφτει εις λή- θαργον, είδα μεθύσα, είδα παλικαρέματα και φονικά, είδα πορνείες. Και έως οπού να επαναρχίση με την πρώτη άνοιξη το πειράτεμα οι τσούρμες κάθονται αλά Τούρκα εις τους καφενέδες και φουμέρνουν τους ναργιλέδες ανίσως δε μεθοκοπούν εις τις ταβέρνες.

Και από κοντά όλοι οι καταστρεγμένοι από τον Αγαρηνόν εσκάρωσαν από μίαν καταφρονεμένην καλύβαν δια να κάθονται τα παιδιά τους, γδυμένα και αξυπόλυτα. Γύρω εις τον λιμένα υπήρχε κόσμος όπου επείναγε και στα καλυβάκια οι γυναίκες όπου είχαν απωλέσει την τιμή τους έκραζαν τους άντρες. Ένα πορνοστάσιον το όλον.

Επήγα και εις το κάστρο, οπού 'χει τις σιδερένιες πόρτες με τα μεγάλα καρφιά και το λεοντάρι του Αγίου Μάρκου από πάνω. Η φρουρά ήτο οπλισμένη με τρομπόνια και κανόνια. Εις το πιο αψηλό μπεντένι ανέμιζε η κρητική μπαντιέρα. Εις το κάστρο μέσα εζούσαν περί τις δυο χιλιάδες ψυχές, και εδώ εγίνετο το ξακουστό παζάρι με τις λείες. Εδώ ήρχονταν από τα τετραπέρατα του κόσμου εμπόροι και λησταποδόχοι δια να ψωνίσουνε τις λείες οπού πουλούνται ευθηνότερα από άλλες αγορές. Υπήρχε και του πουλιού το γάλα: σάκοι καφές Αμερικής, μεγάλες ποσότητες ινδικής κάνναβης, μπαχάρια όλων των λογιών, φάρμακα, ατσάλια, ωρολόγια, κάτοπτρα, τηλεσκόπια, ήλοι κασσιτέρου, ναυτικά, μαθηματικά και χειρουργικά εργαλεία, κουτιά καμπανίτης, βαφές όλων των λογιών, μουσελίνες, βαμβακερά πανιά, τρίτσια εμπριμέ, βατίστα και γάζα, υφάσματα νανκίν, μάλλινα υφάσματα, βελούδα, σατέν, λινά, σάλια, ολάκερη η Μεσόγειο ήρχονταν εις την Γραμβούσα και εψώνιζεν. Οι μπαντίδοι κι όσοι έκαμναν το εμπόριο δεν ήξευραν την πραγματική αξία των πραγμάτων που επώλουν πλην ήθελον να τα ξεφορτώνονται μίαν ώραν αρχύτερα κι έτσι οι λησταποδόχοι τα αγόραζαν σε χαμηλές τιμές.

Εις τον τόπον όπου λογίζονται για παλληκάρια οι Πρωτοκλέπται, Χαϊδούκοι, Μπαντίδοι και Κουρσάροι, ότι αυτοί εσήκωσαν την επανάστασιν και έκαμαν τον ιερόν Αγώνα, όπου δεν είχαν ούτε ιερόν ούτε όσιον, τι να περιμένει κανείς; Σήμερον οι ίδιοι φέρουν γενικώς το όνομα καπεταναίοι και οπλαρχηγοί και παντού όπου υπάγεις στις κλεφτοφωλιές της Άσπρης Θάλασσας, όπου δεν φθάνει ο νόμος και όπου άλλοτες οι νοτάριοι και Δημογέροντες ήταν οι κριτές για δικαιοσύνη, σήμερον όλοι ετούτοι ήναι υποχείρια των οπλαρχηγών και των καπεταναίων οπού αδικοκρίνουν και το δίκαιον κάμνουν άδικον. Και οι ίδιοι οι Δημογέροντες τρεμάμενοι και φοβούμενοι, έχουν παραχωρήσει εις τους οπλαρχηγούς την επίσημη σφραγίδα της Κοινότητας δια να τη μεταχειρίζονται εις τις ιδικές τους υποθέσεις. Τι άλλο να αναμένομεν το λοιπόν;

Καμπόσοι από δαύτους, οπλαρχηγοί και καπεταναίοι, από όλη την επικράτειαν εσυνάχθησαν εις ετούτο τον άπαρτον Βράχο αναζητούντες παραμυθίαν και γυρεύοντας πλούτον από τον κούρσο και την πειρατείαν. Η Γραμβούσα γέμει από ανθρώπους πλουσίους, όπου ολίγους χρόνους πριν δεν είχαν ούτε ψωμί να φάγουν και απόκτησαν πλούτο ξαφνικόν κάνοντας αδικίες και κλεψές. Πλην τι να λέγω και δι’ αυτούς;

Κατά πρώτον ήναι οι Κρητικοί αλλά και αναρίθμητοι άλλοι φερμένοι από ελληνικά μέρη, Μάνη, Ψαρρά, Κάσον, Ύδρα, Σπέτσες, Μεσολόγγι. Τα πλοία τους τα παρουσιάζουν ως κρητικά με έγγραφα εις το όνομα ενός κρητικού καπετάνιου.

Εδώ εσυνάντησα όσους εξουσιάζουν το Βράχο, πλήθος ξακουστοί κακούργοι. Ο Αναγνώστης ο Ψαρουδάκης εκ Σφακίων όπου ήναι ο πρώτος διδάξας την πειρατείαν, ο παπά Γρηγόρης Δαμαλάκης, άνθρωπος θηριώδης, κτηνώδης και αχρείος. Ο βίος του γέμει δολοφονίες, βιασμούς, βασανιστήρια, πειρατείες. Πολλάκις ντύνεται γραία δια να μην τον ανιώνουν οι εχθροί και να σφάζει αιφνιδίως. Διηύθυνε και επιστάτησεν εις περισσοτέρας πειρατικάς πράξεις παρά άλλος κανείς εις τον κόσμον. Ο Γεώργιος Λούπης ή Λουπάκης, ήναι συμμέτοχος όλων των πλοίων των στελλομένων απ ετούτον τον λιμένα εις πειρατείαν. Έχει τρεις κολιτζίδες και αυτοί πράττουν τα όμοια, ως και τον αυθέντη τους, φονεύουν, γδύνουν, παιδοφθείρουν, γυναικοφθείρουν και καθεξής. Ο Γιάκωβος Σκανδαλάκης, διοίκησε διαφόρους γολέττας ικανόν καιρόν και πλουτήσας έπαυσε του να πλέει, ήναι σκληρός και κτηνώδης. Ο κακούργος Αθανάσιος Τραμουντάνας εκ Μεσολογγίου, ο Μανούσος Παπαδάκης εκ Σφακίων, γνωστός ως Κασιδομανούσος, οι Αντώνιος, Νικόλαος και Ανάργυρος από την Ύδραν, ο Κούτσης εκ Σπετσών, ο Αντώνιος Ελιού εκ Κάσσου και ο οπλαρχηγός Γεώργιος Δρακονιανός. Ο Εμμανουήλ Δικτάκης, Σπανός ονομαζόμενος, δια τούτον ήκουσα ότι αφού εγύμνωνε τα πλοία έδενε εις το κανόνι τον κυβερνήτη και τον εράβδιζεν απάνθρωπα. Και ότι κακομεταχειρίζεται αγρίως τους όποιους συλλαμβάνει σκλάβους. Έως και τον αγριάνθρωπο Γιώργη Ξεκουκούλωτο όπου έχει τ’ ορμητήριό του εις Αντίπαρο εσυνάντησα εις τον Βράχον. Και τέλος τον παπά Μαρτινιανό Περάκη, όπου ήναι ο αρχηγός της Επιτροπής και μέλος του Συμβουλίου του Αγώνα και φρούραρχος. Ούτος ως ήκουσα επροσπάθησε παλαιόθεν να παύση την πειρατείαν, πλην δωροδοκηθείς έγινε συμμέτοχος εις κάθε πλοίον και λαμβάνει μερδικόν από πάσαν λείαν. Κι έτσι το Κρητικό Συμβούλιον έγινε το ένα με τους μπαντίδους.

Και με συγχωρείτε με το να σας πολυλογίζω όσα σας έγραψα δια τους οπλαρχηγούς και καπεταναίους, δια να εννοήσετε τι ακριβώς συμβαίνει εις τον μαύρο Βράχον της απωλείας. Και πώς ακριβώς κάμνουν τις βρωμοδουλειές των οι καπεταναίοι, αλλά και ποιος να τους ομιλήση. Όποιος αντιμιλήσει τον σφάζουν εις το γόνυ ωσάν γίδα, απλώς για μίαν στραβή ματιάν ή για έναν λόγο του κρασιού.

Οι οπλαρχηγοί και οι καπεταναίοι ήναι αδελφοποιτοί, έχουν ενώσει τα αίματά τους με όρκον όμοιον με τον οπού έκαμαν οι επαναστάτες του ιερού Αγώνος και ήναι και οι αρματόροι των πλοίων και τρώγουν τον δαίμονα. Ο καθείς τους κατέχει τρεις έως και πέντε πειρατικές μπρικογολέττες και μεταφέρουν τις πρίζες εις το νησί και τις αποθηκεύουν σε υπόγειες κρύπτες μέσα εις το κάστρο. Τα πειρατικά πλεούμενα εις τον λιμένα ήναι όλων των λογιών περάματα, φούστες, καΐκια, τρεχαντήρια. Και έχουν συστήσει μια μετοχική εταιρεία όπου όλοι οι καπεταναίοι ήναι μέτοχοι εις τα πειρατικά και παίρνει ο καθείς το μερδικό του.

Από την Γραμβούσα ελέγχουν το κρητικόν πέλαγον και κουρσεύουν τα επτανησιακά πλοία που απερνούν και εφοδιάζουν τα στρατεύματα των Τουρκοαιγυπτίων εις τα Χανιά και εις το Ηράκλειο. Πλην οι μπρικογολέττες ατακάρουνε και τα φράγκικα καράβια που έρχονται από την Εσπερία ή από τα μέρη της Ανατολής και κουβαλούν καλούδια από το Μισίρι. Οι λείες ήναι συχνές και πλούσιες.

Στοχαστείτε αυθέντες μου, οι ίδιοι οι καπεταναίοι κομπάζουν ότι σε πέντε χρόνους μέσα έγδυσαν έως και πεντακόσια καράβια. Τις πρίζες τις φυλάγουν σε αποθήκες που χτίστηκαν προς τούτο εις τον λιμένα. Πολλά τα κουβαλούν και εις το κάστρο όπου γίνεται το παζάρι. Εκεί έχει πολλές κρυψώνες, στέρνες, καταβόθρες και πηγάδια. Αλλά και τα μπουντρούμια του κάστρου ήναι φίσκα με σκλάβους απ’ όλα τα γένη.

Η μοιρασιά γίνεται πάντα σύμφωνα με το κατάστιχον όπου ήναι καταγραμμένα όλα τα κουρσάρικα της Γραμβούσας και οι καραβοκύρηδες και οι μέτοχοι. Και όλοι των παίρνουν μερδικό, ακόμη και οι χήρες, αναλόγως το μέρος του καθενός εις το μπάρκο. Βγαίνουν και τα μερτικά της τσούρμας. Το Συμβούλιο του Αγώνος παίρνει το 1/5 και γι αυτό έχει και αξιόλογους πόρους. Το 1/5 από τις πρίζες κρατείται δια την φρουρά του νησιού και το κοινό ταμείο και ένα μέρος πηγαίνει εις την εκκλησιά της νήσου, την «Παναγιά την Κλεφτρίνα» όπου μέσα εις ολίγους χρόνους γιόμισε από μαλαματένια και ασημένια τάματα.

Και, τέλος, επειδή υπάρχουν και πολλοί άνθρωποι πτωχοί από όλα τα γένη, όπου ζούνε στο ξάστερο και κοιμόνται εις τους βράχους, σε σχισμές και σε σπηλιές και δεν έχουν ένα κομμάτι ύφασμα να ρίξουν απάνω εις τη γδύμνια τους, βγάζουν ένα μερδικό από τις λείες και τα κέρδη δια τους πεινασμένους αλλά κι αυτό δεν το κάμνουν σωστά και αρκετές γυναίκες και παιδία αποθαίνουν από την ασιτίαν. Τοιούτα υπο- κείμενα ήλθαν εδώ και κάμνουν κουμάντο.

Ω θεέ μου, και πώς βαστάς και δε μας καταποντίζεις απόσα είδα εις αυτό το νησί!

( Άνθιμος)

ΚΙΣΣΑΜΟΣ 1830....ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ Δ.ΧΡΥΣΑΦΟΠΟΥΛΟΥ

 

Εν Γραμπουσα τη 7 Αυγουστου 1825

Σύμφωνα με αυτό   το εγγραφο οι πατριώτες υπογράφοντες Κρήτες πολιτικοί και πολεμιστές αποστέλλουν αίτημα προς την Ελληνική κεντρική διοίκηση για να δημιουργηθεί γρήγορα μία τακτική διοίκηση για την αποφυγή επεισοδίων ανυπακοής και αναρχίας στα φρούρια Γραμβούσης και Κισάμου τα οποία και φυλάσσουν από την ημέρα που αυτά έπεσαν στα ελληνικά χέρια. Αποστέλλουν λοιπόν τους Ν. Οικονόμου και Μιχάλη Μαρουλάκη για να μεταφέρουν την αίτηση αυτή και να ακουστεί ο λόγος τους υπογράφοντας με το κατάλληλο σεβασμό.

Προς την Εθνικήν των Ελλήνων Διοίκησιν .Οι ταπεινοί πατριώται Κρήται πολιτικοί και πολεμικοί.

 

Εγνωστοποιήθη και προλαβόντος προς την σεβαστή Διοίκησιν και από κτήσης των φρουρίων Γραμβούσης και Κισάμου γνωστοποιείται και ήδη ότι δια να φυλάξουμε ταύτα να προχωρήσουμε και ν΄ αποφύγωμεν τα εκ της αναρχίας είναι αναγκή πάσα να έχουμεν και μίαν τακτικήν Διοίκησιν εν ταύθα χωρίς αναβολή. διαυτό αποστέλλομεν ..[(μη αναγώσιμο κείμενο-απλωνένη μελάνη)] ... Ν. Οικονόμου μαρτυνιακόν περάκη  και μιχάλη μαρουλάκη δια να συνοδεύσουσι ταύτην και να εκθέσωσι και προς την σεβαστίν Διοίκησιν ότι απαιτεί η πατρίς μας εις την παρούσαν κατάστασιν της και παρακαλούμεν να ακουσθούν οι λόγοι των εις όλα όσα εκ του καιρού δεν δυνάμεθα να περιγράψομεν. ούτοι είναι ηδήμονες πάντων και διά τούτο αποστέλλοντ[αι] και έχωμεν λοιποί όσον τάχος τα αντέξει τα πάντα και μένομεν με το προσήκον σέβας.

 

Τη 7 Αυγούστου 1825 Οι ταπεινοί πατριώται Εν Γραμβούσα Δ.Καλλεργης   Γερόνιμος κουσκουπες  Δ. χρυσαφόπουλος κ(ου)τρουλής καλαπής(?) πανιάκος(?) ανδρέας ζαζολάκης γιανιός ρουκουνάκης ανδρέας φασουλης νικηφόρος βερικάκης θεόδορος νικηφοράκης πολιός κριγιαράκης δημήτριος κουρμελάκης γιανιός κουτουράκης μανουήλ κουρμουλωγαμπρός γιανιός στυμπάκης αποστόλης καπετανιάκη[...] μανούσος κουλετάκης μανόλις καζανζάκις καραγιαννης μανόλις σκουλικάκης καπ. διμιτράκος καψαλάκις (Α. Παχινάκης)

καπ. αντωνάκις μουστάκις αναγνωστάκις παπαχρονάκις νικολής συρμαλίς μανόλις συρμαλίς γιωργάκις τζα[..]δάκης λεφτερις μπουπουλάκης

Σχολειο στην Σπηλια Κισσαμου το ετος 1832

 Προς τον Αιδεσιμώτατον Κύριον Κύριον

'Ιωνάς Κιγκ, μέλος της φιλανθρωπικής

Αιδεσιμώτατε Κύριε !

Οι συμπατριώται, και συνεπαρχιώται μας Κύριοι, Ν.Φανδρίδης, και Κ . Δ. Χρυσαφόπουλος,

προς τους οποίους είχομεν γράψει προλαβόντως διά να μας προμηθεύσουν τινά είδη διά τό .............................

ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

 

ΕΚΛΟΓΗ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ 1826

ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΑΠΑ ΜΑΡΤΙΜΙΑΝΟΥ ΠΕΡΡΑΚΗ ΚΑΙ  Δ.ΧΡΥΣΑΦΟΠΟΥΛΟΥ ΩΣ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΤΟ 1826. ΕΠΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ

 

ΟΙ 11 ΠΟΡΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΠΟΥΣΑΣ ΤΟ 1825

 Οι 11 ηρωες πορθητες του φρουριου της Γραμπουσας στις 2 Αυγουστου 1825...ΟΙ 6 πρωτοι (Ιακωβος Κουμης εκ Σπινας Σελινου..Α.Παχυνακης Σφακιανης καταγωγης..Μ.Μαυρακης εκ Πλατανου Κισσαμου...Ι.Ρουκουνας Σφακιανος....Γ.Γεμενακης εξ Εννιαχωριων Κισσαμου..Π.Κριαρας Σφακιανος) ηταν στην αρχικη ομαδα παραπλανησης και ενωθηκαν μαζι τους οι Μ Βιαννιτης εξ Ηρακλειου...Μ.Κουλετος Σφακιανος..Γ.Ζαχαρακης απο Ροδωπου..Κωνσταντης Περ....ς?.....Ν.Βερυκακης Σφακιανος.

Ηρωικες στιγμες που ομως αργοτερα αμαυρισαν τον αγωνα με την δολοφονια του Βερυκακη και δυο γυναικων πανω στην Γραμπουσα οποτε υπηρξε μεγαλη αντιπαλοτητα μεταξυ γραμπουσιανων και Σφακιανων που ηταν ικανη για εναρξη εμφυλιου.Τα πραγματα αργοτερα εξομαλυνθηκαν και ο αγωνας συνεχιστηκε.

Επισημα εγγραφα με την υπογραφη του αρχηγου της εκστρατειας Δ.Καλλεργη απο την Γραμπουσα προς την Γενικη Διοικηση της Ελλαδος στο Ναυπλιο

ΣΙΔΕΡΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ-ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ..ΠΡΑΣΕΣ1930

 ΠΡΑΣΕΣ ΧΑΝΙΩΝ 1930

Ο ΣΙΔΕΡΟΜΑΝΩΛΗΣ(ΚΟΛΥΜΠΑΡΙ) ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΝΤΕΛΟΜΑΝΟΥΣΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΕΘΥΜΟ ΣΤΟ  ΛΑΓΟΥΤΟ..

 Ο ΧΑΡΧΑΛΗΣ Ο ΣΙΔΕΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΓΙΩΡΓΗΣ Ο ΜΑΡΙΑΝΟΣ ......ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΓΛΕΝΤΗΣΑΝΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΝ ΑΠΑΝΩ(ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ ΠΟΥ ΛΕΓΑΝΕ ΣΤΑ ΣΦΑΚΙΑ)

ΧΑΡΧΑΛΟΝΙΚΟΛΗΣ

 Ο Χαρχαλονικολης (Χαρχαλιανα πρωην κοινοτητα Κουκουναράς)σε μεγαλη ηλικια παιζει μαζι με τον Νταουντακη Γιωργη (Κουκουναρά)σε γλεντι.

Γραμπούσα .. 13 Δεκεμβρίου 1826.Επιστολη ]Γραμπουσιανων

 

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΓΡΑΜΠΟΥΣΙΑΝΩΝ ΠΡΟΣ  ΣΦΑΚΙΑΝΟΥΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥΣ

Ειδαμεν να μας διαβάσης ένα γράμμα του καπετάν Αναγνώστη Παναγιωτάκη και του καπετάν Θοδωρή Καρναλάκη των οποίων τα γραφόμενα καλώς εκαταλάβαμεν, παρακαλούμε όμως την επιτροπή να της ειπή και εκ μέρους μας ολο(θειν) ότι ημάς από την αρχή γνώρισαν οι ίδιοι ότι εδώ απεθάναμεν, εκακοπάθαμεν και εδώ αρχίσαμεν δια να φυλάξωμεν το Κάστρο της Πατρίδος από την αρχή έμβαιναν και εύγεναν και όλοι μαζί οι Σφακιανοί καθώς ξ' ημάς επειδή όμως τόσον καιρό τώρα είδαμεν η επαρχία εκείνη των Σφακίων να περιγελά τόσον τη (Σ) Διοίκησίν μας, καθώς εξ ημάς και εξαιτίας αυτής ευρίσκεται τώρα η Κρήτη εις αυτήν την κατάστασιν και κινδυνεύει μάλιστα να μείνη εις την τυραννίαν από αυτους κατά τας ειδήσεις όπου έχουμεν, οι οποίοι μεταχειρίζονται την Γραμπούσαν τόσους μήνας τώρα και τους Γραμπουσιανούς ως ένα μασκάρεμα και (.) εκείνοι τα ινταρέσα τους και εις την ξεριάν και εις την θάλασσαν και ημεις εδω δυστυχούμεν. επι τα εξαιτίας της Γραμπούσας έλαβεν ο Μουσταφαμπάνης τους καπεταναίους των Σφακίων εις την φυλακήν και καθώς το ήξερε όλος ο κόσμος γράφει και βιάζει κάθε ώρα τους Σφακιανούς να του δώσουν την Γραμπούσαν και να τους εβγάλη τους καπετάνιους του. επειδή γνωρίζομεν και ημείς ότι το το μεγαλύτερον ταράφι των Σφακίων (.) οι φυλακομένοι και ελάβαμεν μεγάλην υποψίαν μήπως οι συγγενείς των κάμει καμμίαν εκτροπήν εδώ εις στο Κάστρον δια να βγάλει τους φυλακομένους και τότε ημείς να κατηγορηθούμαι ως προδότες και ανάξιοι από την Σ. Διοίκησίν μας και από όλον το έθνος, δια το οποίον ενκρίνομεν χιλιάκης τον θάνατον, και μάλιστα όπου εις τα Σφακιά κάθεται ο μεγαλύτερος προδότης της πατρίδας μας ο μαστροσιφάκης και ειδαμε πόσα ενέργησε και έκαμε και έπαθε πόσον επεθύμει με όλην του τη ψυχή να πάρη από τα χέρια των χριστιανών το κάστρο και να το παραδώση εις τον αφέντη του τον μπέη, δι' αυτό και δι' άλλας αιτίας ημείς υποψιαστηκαμε και δεν θέλομαι να εμβαίνωσι είς το κάστρον άλλοι

 

Από την επαρχίαν των Σφακίων παρά όσης εγνωρίσαμεν εδώ απ(ο) την αρχή, και έχουν σπίτια εις το κάστρον μέσα, τούτους γνωρίζουμεν και αδελφούς και πατριώτας και δι' αυτούς καμμία υποψίαν δεν έχουμε, καθώς και τους Σφακιανούς καπεταναίους όπου καθον(ται) εις Σιγλιούς θέλομεν και αγαπούμεν καθώς μας εγγραφε προχθ(ες) αγάπη και εκείνοι να έλθουν ελεύθερα και να κάμωμεν κανένα καλόν δια της Πατρίδας μας και μάλιστα εχαρήκαμε εκ ψυχής και καρδιάς εις τον ερχομόν του καπιτάν αναγνώστη κ καπιτάν Θεοδωρή, εν' ω μάλιστα εκνόμεν ότι έχει και καλά φρονήματα, θέλουμε όμως να ειπη η επιτροπή και εις τους δύο καλούς πατριώτες ότι επιθυμούμε μεγάλως και παρακαλούμε να ενεργήσουν με τους πλέον δυνατούς τρόπους όπου να σηκώσουν τα άρματα της επαρχίας των διότι όλη η λοιπή Κρήτη ει(ναι) έτοιμη να σηκωθεί και δια της φοβέρας όπου τους εδωκαν οι σφακιανοί εξαιτίας της θέσης τους και δι' αλλά αινεργήματα μερικ(ων) σφακιανών τα οποία γνωρίζουμεν, προσηλωμένη τώρα όλη η Κρήτη εις τους Σφακιανούς από την ανοησία και εκείνη απολαμβάνη τα Ινταρέσα των. Παρακαλούμεν λοιπόν τον καπιτάν Αναγνώστη και καπιτάν Θεοδωρή να ειδράσει και (...) τους συνεπαρχιώτας τους καθώς και τους κατοίκους των σφακίων τούτων με τον ίδιον πηγεμόν του εκεί και να τους ειπή φανερά εις διάστημα εικοσιμία ημερών από τη σήμερον αι αδ(.)ρήση πάλιν θα κάμομεν τους πλεον δυνατούς τρόπους να τους (.) η Διοίκησις και όλον το έθνος και εχθρούς του ελληνικού εθ(νους) εχθρούς και προδότας μίας Κρήτης δια την οποία η Διοίκησις απήτις εκυριεύθη η Γραμπούσα εως τώρα εξόδευσεν ε(.) ήμισυ μιλλίον σχεδόν γρόσια και εμετεώθησαν μόνον εξ' μ(.) από τους Σφακιανούς και κοντά εις ταύτα παρακαλη την Επιτροπή να ειπή εις τον ευγενέστατον καπιτάν Αναγνώστην και καπιτάν Θεοδωρήν ότι οι λόγοι μας και (.) πόνος της ψυχής μας δια την κατάσταση της Πατρίδος μας, αν όμως και η Κρήτη επαναστατήση, τότε μίαν Συνέλευσιν τοπικήν της Κρήτης ας κάμη και ας φυλάξη το Κάστρον ως γνωρίση συμφερότερα, τώρα όμως εις αυτήν την κατάστασιν χρωστουμεν ημάς όπου ευρεθήκαμεν να κάμωμεν το χρέος μας να φυλάξωνεν της Διοικήσεως το κάστρον δια να μην γίνη καθώς και εις άλλα μέρη.
Γραμπούσα την 13 Δεκεμβρίου 1826. Οι πατριώτες. Παναγιώτης Κατζιγαράκης..  Ιωάννης Χάλης.. Μανόλης Κουβαρίτης.. Μανουήλ Ρουστικιανός ...Αναγνώστης Τζιστράκης Μαρκουλής Ρουματιανός.. Μιχαήλ Καθεκλάς ..Μαρτινιανός Περάκης ..Γρηγόριος Λαμανάκης.. Γεώργιος Λουπάκης.. Γεώργιος Σταματάκης ..Γιακουμής Κουμάκης... Γεώργιος Δρακονιανός Μανόλης Κοκολάκης ...Ιάκωβος Σκανδαλάκης ....Αντώνιος Μαλιτζέβελος ...Νικόλαος Λούπης ...Μιχαήλ Ταρατζιανός... Κοκόλης Σιρμαλής... Στεφανής Γλαμπές.

 .

 

ΑΝΤΩΝΟΥΣΣΑ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗ

ΑΝΤΩΝΟΥΣΣΑ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗ-ΚΑΣΤΑΝΟΠΟΥΛΑ
Ο Χατζημιχαλης Γιανναρης καταγραφει την πρωτη συναντηση τους στα απομνημονευματα του  και την εκπληξη του.
Σκινες Κυδωνιας στην επανασταση του 1866 και σε συναντηση του με τους αρχηγους επαρχιας Σελινου Κ.Κριαρη και Κισσαμου Α.Σκαλιδη